دومین نشست از سلسله نشست های تخصصی «بلاغ» در زمینه نسخه شناسی و نسخه پژوهی با حضور حافظ شناسان، مصححان و فهرست نگاران با بررسی دیوان حافظ به کتابت مولانا عیشی که در گنجینه سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران نگهداری می شود؛ برگزار شد.
نشست تخصصی «بلاغ» با حضور استاد اکبر ثبوت نسخه شناس و پژوهشگر تاریخ و فلسفه اسلامی، اصغر دادبه حافظ پژوه، استاد فلسلفه اسلامی و ادبیات عرفانی دانشگاه علامه طباطبایی، احسان الله شکر اللهی مدیر انتشارات کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، عصمت مومنی معاون کتابخانه ملّی ایران، غلامرضا امیرخانی مشاور رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران و زهرا مدرسی مدیر کل کتاب های خطّی و نادر این سازمان و محمد ابراهیم ذاکر پژوهشگر متون برگزار شد و هریک از اساتید، نسخه پژوهان و حافظ شناسان حاضر در این نشست درباره ویژگی های این دیوان نفیس سخن گفتند.
تذهیب دیوان حافظ به کتابت عیشی تلفیقی از مکتب هرات و مکتب صفوی قزوین است
در ابتدای این نشستِ تخصصی محمد صادق ابراهیمیان پژوهشگر و فهرست نویس نسخ خطّی، شرح مختصری از دیوان حافظ به کتابت عیشی ارائه کرد و گفت: همزمان با بزرگداشت روز حافظ، یکی از نفیس ترین نسخ دیوان این شاعر ایرانی که دومین نسخه از لحاظ قدمت اثر است؛ و در سال ۱۴۰۲خریداری شده، معرفی می شود.
وی ادامه داد: کتابت این نسخه نفیس توسط مولانا عیشی در عصر صفوی انجام شده است. این نسخه ارزشمند سال ها پس از کتابت در مشهد، به عنوان هدیه به نورجهان بیگم همسر تهرانی نورالدین محمد جهانگیر پنجمین پادشاه گورکانی هند که به ادبیات فارسی عشق می ورزید؛ تقدیم شده و در ۱۹۰ برگ، ۱۲ سطری کتابت شده است. در فواصل بین غزل ها در کتیبه ای مورب و چلیپا، رباعیات خیام آمده که برای پالایش رباعیات خیام قابل توجه است. جلد آن تیمتاج ضربی سرطبل دار و با طرح لچک و ترنج دارای خطوط اسلیمی و نقوش ختائی کار شده است.
حافظ در انتخاب واژه ها بُعد هنری را در نظر می گرفت
اصغر دادبه حافظ پژوه و استاد فلسلفه اسلامی و ادبیات عرفانی دانشگاه علامه طباطبایی با بیان این مطلب که حافظ در ارائه اشعار خود انصاف به خرج داده است؛ گفت: یکی از مهمترین ویژگی ها و خصایص اخلاقی و معرفتی حافظ انصاف او در ارائه اشعارش است. زیرا حافظ در طول ۷۰ سال زندگی خود کمتر از ۵۰۰ غزل سروده است و اگر سرودن شعر را از ۲۰ سالگی هم آغاز کرده باشد؛ این تعداد غزل برای فردی که شغل او شاعری بوده، کم است. بنابراین معتقدم که حافظ در اشعارش جانب انصاف را رعایت می کرد و اشعار خود را مورد بازبینی و ارزیابی قرار می داد و آنچه را که فکر می کرده نا مناسب است دور می انداخت و به هر قیمتی شعر نمی گفت.
وی ادامه داد: ظرافت و دقت در طبع شعرگویی حافظ موجب شده بود او در انتخاب واژه ها بُعد هنری را در نظر بگیرد و در نسخه مورد بررسی که در سازمان اسناد و کتابخانه ملّی نگهداری می شود؛ این ویژگی ها و ظرایف در انتخاب واژه ها دیده می شود و از این جهت نسخه دارای اعتبار است.
ویژگی شعر حافظ به کاربردن تعابیر زیبا به زبان فارسی است
در ادامه دومین نشست از سلسله نشست های تخصصی «بلاغ»، استاد اکبر ثبوت نسخه شناس و پژوهشگر تاریخ و فلسفه اسلامی گفت: حافظ در هر عرصه ای که وارد شده، بهترین و زیباترین تعابیر را به کار برده است و یکی از ویژگی های قابل توجه در اشعار این شاعر ارزشمند، زبان و تعابیر زیبای او به زبان فارسی است.
وی ادامه داد: به این معنا که وقتی می خواست درباره وحدت، یگانگی هستی و حقیقت واحد سخن بگوید این شعر را سرود:
سحرگاهان که مخمور شبانه
گرفتم باده با چنگ و چغانه
نهادم عقل را ره توشه از می
ز شهر هستیش کردم روانه
نگار می فروشم عشوه‌ای داد
که ایمن گشتم از مکر زمانه
زمانی که می خواست درباره خضوع موجودات در برابر حقیقت واحد و به نوعی وحدب ادیان سخن بگوید این شعر را سرود:
کس نیست که افتادهٔ آن زلفِ دوتا نیست
در رهگذرِ کیست که دامی ز بلا نیست
گر پیر مغان مرشدِ من شد چه تفاوت
در هیچ سری نیست که سِرّی ز خدا نیست
اکبر ثبوت افزود: به اعتقاد من حضرت حافظ از آگاه ترین شخصیت ها به زمانه خویش بوده و حتی می توان گفت به کل تاریخ اشراف داشت.
حافظ در قلّه تاریخ ادبیات ایران زمینه ایستاده است
احسان الله شکر اللهی مدیر انتشارات کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی بیان کرد: تعاریف بسیاری درباره ماهیت و چیستی شعر مطرح شده است که در میان همه این تعابیر حافظ با اشعار گرانقدر خود در قلّه تاریخ ادبیات ایران زمین ایستاده است.
وی ادامه داد: در حاشیه نسخه نفیس دیوان حافظ به کتابت مولانا عیشی اشعاری منسوب به خیام آمده است که معتقدم این نسخه در کنار ارزش هایی که برای حافظ شناسی و حافظ شناسان دارد در مقوله خیام شناسی هم اثری مهم و مورد استفاده است.
منبع: پایگاه اطلاع‌رسانی کتابخانه ملی