میراث مکتوب – در کتابخانه مراد ملا، ش۱۴۱۰ نسخه کهنه سالی است از النجاه ابن سینا که از جهت هویت کاتب، ریشه و ارتباط نسخه با نسخه مؤلف و نیز نقل اجازه قرائتی از ابن سینا اهمیت دارد. در اینجا این نسخه را معرفی می‌کنیم:
بر روی برگ آغازین نسخه کتاب چنین معرفی شده:
کتاب النجاه تصنیف الشیخ الرئیس أبی علی الحسین بن سینا رحمه الله
گواهی مقابله بر روی برگ اول: قوبلت المنطقیات من هذه (؟) النسخه بخطّ المؤلّف رحمه الله وقدّس روحه وقوبلت الطبیعیات والالهیات بنسخه مقرؤه علی المصنّف وخطّه علیها بالإجازه علی هذه الصوره: قرأ علیّ هذا المجموع قراءه فهم الحسین بن(؟) الصاحب أبو عبید وفّقه الله وکتب الحسین بن سینا. وقوبلت الـ؟ بنسخ عده وصححت مقابلاً وعملاً ؟
بنابراین در اینجا صورت اجازه ای از ابن سینا دیده می شود گویا چنانکه می نماید برای حسین فرزند ابو عبید جوزجانی.
بر روی نسخه چند گواهی تملک نیز دیده می شود و امضای احمد بن الحسن بن علی بن خلیفه الحسینی أصلح الله شأنه. این احمد بن الحسن بن علی بن خلیفه الحسینی همان مجد الدین آوی است از افراد خاندان شیعی آوی که تعدادی از آنها را می شناسیم. این نسخه به احتمال زیاد از خزانه غرویه به کتابخانه مراد ملا راه یافته و در اصل از موقوفات آنجا بوده چرا که می دانیم احمد بن الحسن بن خلیفه شماری کتاب به این خزانه طبق وصیتش وقف کرده بوده است (نک: اعیان الشیعه، ۵/ ۴۲۲؛ محقق طباطبایی، مکتبه العلامه الحلی، ص ۱۶۸ تا ۱۶۹). من تاکنون چندین نسخه از کتابخانه غرویه در میان مجموعه های کتابخانه های استانبول دیده ام. احمد بن الحسن خود اهل حکمت بوده و از شاگردان علامه حلی است و نیز بدر الدین تستری. سبکی در طبقات الشافعیه الکبری، ۹/ ۷ تا ۸ درباره اش می نویسد: ” أحمد بن الحسن بن علی بن خلیفه الحسینی الأنجی (کذا) صاحبنا السید الإمام المحقق النظار السید مجیر (کذا) الدین أبو العباس ولد سنه تسع وثمانین وستمائه وقرأ فی بلاد العجم المعقولات فأحکمها عند الشیخ بدر الدین الششتری وابن المطهر وغیرهما وبرع فی المنطق والکلام والأصول مع مشارکه فی الفقه وناظر فی بلاده وشغل بالعلم ثم قدم الشام سنه تسع وثلاثین وسبعمائه واستوطنها وجرت له فیها مباحث جلیله مع الوالد رحمه الله ومع غیره وکان ذا مال جزیل ومع ذاک لا یفتر عن طلب العلم ویشغل الطلبه صبیحه کل یوم ولم یبرح جارنا الأدنى فی المسکن وصاحبنا الأکید إلى أن توفی فی شهر رمضان سنه خمس وستین وسبعمائه عن ست وسبعین سنه”.
در برگ ۴۴ الف، منطق نجاه پایان می گیرد. در حاشیه همین برگ چنین دیده می شود: بلغت المعارضه بخطّ الشیخ الرئیس مصنّفها رحمه الله وکان فی آخرها ما هذه حکایته: وهذا تعلیق الحسین بن عبد الله ابن سینا حامداً لله بجمیع محامده ومصلّیاً علی نبیّه (؟) ؟ وتسلیماً
در آخر طبیعیات، در حاشیه عبارت “بلغ العراض بالأصل” دیده می شود. نیز در حاشیه: بلغ أیضاً عروضاً بالنسخه المقرؤه علی المصنف وإجازته علیها بخطّه رحمه الله.
در پایان نسخه؛ یعنی در پایان الهی چنین می آید(در ۲۰۸ ب): تمّت الالهیّات (من کتاب النجاه؛ این تکه به خطّ مقابله کننده اضافه شده) و در دنباله آمده: “والحمد لله وحده حمداً کما هو أهله بلا نهایه وهی آخر کتاب النجاه کتبها رضوان بن محمد بن علی الخراسانی المعروف بإبن الساعاتی فی شهور سنه ۵۷۸ (تاریخ به عدد و نه حروف) هجریه علی صاحبها أفضل الصلاه والسلام
الحمد لله وحده کثیراً وصلوته علی سیدنا محمد النبی وعلی آله الطاهرین وسلامه
در حاشیه: بلغت قراءه وعراضاً وتصحیحاً وانتهت القراءه فی آ من جمادی آ سنه ۵۸۹ وعورض بها مراراً وصححت بقدر الإجتهاد والطاقه والحمد لله ربّ العالمین
در ذیل آن: بلغت أیضاً قراءه دخلاً (؟) وتهذیباً لجمیع کتاب النجاه من أوله إلی آخره فی سلخ شهر رمضان من سنه ۵۹۴ هجریه علی صاحبها أفضل الصلاه وکتب رضوان بن محمد الساعاتی حامداً لله تعالی علی نعمه ومصلّیاً علی سیّد الأولین والآخرین محمد وآله.
باز در حاشیه: بلغت عراضاً بالنسخه المقرؤه علی المصنّف رحمه الله عزّ وجلّ وخطّه علیها بالإجازه.
کاتب نسخه چنانکه می بینیم “فخر الدین رضوان بن محمد بن علی الخراسانی المعروف بإبن الساعاتی” است؛ ساعت ساز و عالم مکانیک و طبیب و دانشمند چند دانشی معروف خراسانی الاصل که در سال ۶۱۸ ق در دمشق درگذشت و چندتن دیگر از افراد خاندانش هم اهل علم بودند و خود حواشی بر قانون ابن سینا دارد. در منابع شرح حالش گفته شده که او خطی بسیار خوش داشته کما اینکه در نسخه کنونی دیده می شود.
نسخه حواشی مفید متعدد و معمولاً بلند دارد و تقریباً در بیشتر برگهای نسخه گواهی بلاغ و تصحیح دیده می شود. این حواشی شایسته مطالعه و بررسی است. می کوشم در نوبتی دیگر به این مهم بپردازم. چاپ نسخه‌برگردان این نسخه در دستور کار است.حسن انصاری
بر روی برگ آغازین نسخه کتاب چنین معرفی شده:
کتاب النجاه تصنیف الشیخ الرئیس أبی علی الحسین بن سینا رحمه الله
گواهی مقابله بر روی برگ اول: قوبلت المنطقیات من هذه (؟) النسخه بخطّ المؤلّف رحمه الله وقدّس روحه وقوبلت الطبیعیات والالهیات بنسخه مقرؤه علی المصنّف وخطّه علیها بالإجازه علی هذه الصوره: قرأ علیّ هذا المجموع قراءه فهم الحسین بن(؟) الصاحب أبو عبید وفّقه الله وکتب الحسین بن سینا. وقوبلت الـ؟ بنسخ عده وصححت مقابلاً وعملاً ؟
بنابراین در اینجا صورت اجازه ای از ابن سینا دیده می شود گویا چنانکه می نماید برای حسین فرزند ابو عبید جوزجانی.
بر روی نسخه چند گواهی تملک نیز دیده می شود و امضای احمد بن الحسن بن علی بن خلیفه الحسینی أصلح الله شأنه. این احمد بن الحسن بن علی بن خلیفه الحسینی همان مجد الدین آوی است از افراد خاندان شیعی آوی که تعدادی از آنها را می شناسیم. این نسخه به احتمال زیاد از خزانه غرویه به کتابخانه مراد ملا راه یافته و در اصل از موقوفات آنجا بوده چرا که می دانیم احمد بن الحسن بن خلیفه شماری کتاب به این خزانه طبق وصیتش وقف کرده بوده است (نک: اعیان الشیعه، ۵/ ۴۲۲؛ محقق طباطبایی، مکتبه العلامه الحلی، ص ۱۶۸ تا ۱۶۹). من تاکنون چندین نسخه از کتابخانه غرویه در میان مجموعه های کتابخانه های استانبول دیده ام. احمد بن الحسن خود اهل حکمت بوده و از شاگردان علامه حلی است و نیز بدر الدین تستری. سبکی در طبقات الشافعیه الکبری، ۹/ ۷ تا ۸ درباره اش می نویسد: ” أحمد بن الحسن بن علی بن خلیفه الحسینی الأنجی (کذا) صاحبنا السید الإمام المحقق النظار السید مجیر (کذا) الدین أبو العباس ولد سنه تسع وثمانین وستمائه وقرأ فی بلاد العجم المعقولات فأحکمها عند الشیخ بدر الدین الششتری وابن المطهر وغیرهما وبرع فی المنطق والکلام والأصول مع مشارکه فی الفقه وناظر فی بلاده وشغل بالعلم ثم قدم الشام سنه تسع وثلاثین وسبعمائه واستوطنها وجرت له فیها مباحث جلیله مع الوالد رحمه الله ومع غیره وکان ذا مال جزیل ومع ذاک لا یفتر عن طلب العلم ویشغل الطلبه صبیحه کل یوم ولم یبرح جارنا الأدنى فی المسکن وصاحبنا الأکید إلى أن توفی فی شهر رمضان سنه خمس وستین وسبعمائه عن ست وسبعین سنه”.
در برگ ۴۴ الف، منطق نجاه پایان می گیرد. در حاشیه همین برگ چنین دیده می شود: بلغت المعارضه بخطّ الشیخ الرئیس مصنّفها رحمه الله وکان فی آخرها ما هذه حکایته: وهذا تعلیق الحسین بن عبد الله ابن سینا حامداً لله بجمیع محامده ومصلّیاً علی نبیّه (؟) ؟ وتسلیماً
در آخر طبیعیات، در حاشیه عبارت “بلغ العراض بالأصل” دیده می شود. نیز در حاشیه: بلغ أیضاً عروضاً بالنسخه المقرؤه علی المصنف وإجازته علیها بخطّه رحمه الله.
در پایان نسخه؛ یعنی در پایان الهی چنین می آید(در ۲۰۸ ب): تمّت الالهیّات (من کتاب النجاه؛ این تکه به خطّ مقابله کننده اضافه شده) و در دنباله آمده: “والحمد لله وحده حمداً کما هو أهله بلا نهایه وهی آخر کتاب النجاه کتبها رضوان بن محمد بن علی الخراسانی المعروف بإبن الساعاتی فی شهور سنه ۵۷۸ (تاریخ به عدد و نه حروف) هجریه علی صاحبها أفضل الصلاه والسلام
الحمد لله وحده کثیراً وصلوته علی سیدنا محمد النبی وعلی آله الطاهرین وسلامه
در حاشیه: بلغت قراءه وعراضاً وتصحیحاً وانتهت القراءه فی آ من جمادی آ سنه ۵۸۹ وعورض بها مراراً وصححت بقدر الإجتهاد والطاقه والحمد لله ربّ العالمین
در ذیل آن: بلغت أیضاً قراءه دخلاً (؟) وتهذیباً لجمیع کتاب النجاه من أوله إلی آخره فی سلخ شهر رمضان من سنه ۵۹۴ هجریه علی صاحبها أفضل الصلاه وکتب رضوان بن محمد الساعاتی حامداً لله تعالی علی نعمه ومصلّیاً علی سیّد الأولین والآخرین محمد وآله.
باز در حاشیه: بلغت عراضاً بالنسخه المقرؤه علی المصنّف رحمه الله عزّ وجلّ وخطّه علیها بالإجازه.
کاتب نسخه چنانکه می بینیم “فخر الدین رضوان بن محمد بن علی الخراسانی المعروف بإبن الساعاتی” است؛ ساعت ساز و عالم مکانیک و طبیب و دانشمند چند دانشی معروف خراسانی الاصل که در سال ۶۱۸ ق در دمشق درگذشت و چندتن دیگر از افراد خاندانش هم اهل علم بودند و خود حواشی بر قانون ابن سینا دارد. در منابع شرح حالش گفته شده که او خطی بسیار خوش داشته کما اینکه در نسخه کنونی دیده می شود.
نسخه حواشی مفید متعدد و معمولاً بلند دارد و تقریباً در بیشتر برگهای نسخه گواهی بلاغ و تصحیح دیده می شود. این حواشی شایسته مطالعه و بررسی است. می کوشم در نوبتی دیگر به این مهم بپردازم. چاپ نسخه‌برگردان این نسخه در دستور کار است.حسن انصاری