انتشار این مجموعه مقالات بهانه‌اي بود كه با ايشان درباره اين كتاب به گفت‌وگو بنشينيم تا درباره ابن‌سينا شناسي در كشورمان كمابيش آگاه شويم. نيز بدانيم در اين مجموعه چه ابتكارات جديدي نسبت به كار پيشينيان صورت گرفته‌است.
به عنوان نخستین پرسش، خواهش مي‌كنم درباره عنوان کتاب خود توضیح دهید و ما را حتي‌المقدور با محتوايش آشنا سازيد؟
عنوان اين كتاب مجموعه مقالاتي درباره آثار علمي و فلسفي ابن‌سينا است و موضوعاتی همچون علوم طبيعي، شناخت شناسي، پزشكي، فلسفه، کلام و الهیات این دانشمند را در برمی گیرد.
این مجموعه مقالات به سه زبان تدوین شده است و تا دوماه آینده از سوی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی منتشر خواهد شد.
در سال 1383كنگره‌اي بين‌المللي با موضوع ابن سینا در همدان برگزار شد. چون من در آن زمان در فرانسه بودم نتوانستم درآن شركت كنم. چند ماه بعد، برگزاركنندگان این همایش كه با كارهاي قبلي من درباره خيام و خواجه نصير آشنا بودند از من برای چاپ و ويرايش مقالات دعوت کردند. من براي دريافت مقالات عازم همدان شدم خوشحال از اينكه مي‌توانم از اين همه مقالات مجموعه‌هايي نفيس و پربار درباره ابن‌سينا منتشر نمايم. اما افسوس هنگامي كه مقالات را ارزيابي كردم متوجه شدم كه اکثر آنها سطحی‌اندو ارزش چاپ ندارند. مثلاً از پنجاه مقاله ارسال شده، حدوداً ده مقاله را برای چاپ انتخاب کردم.
البته جای این پرسش برای من باقي بود که این خيل عظيم مقالات چگونه داوری شده‌اند؟!
برای مثال مقاله‌ی مختصري بود با عنوان «نبض شناسي از نظر ابن سینا» که شش استاد دانشگاه شهید بهشتی آن را تألیف کرده بودند. و با كمال تعجب مشاهده كردم مشابه همين مقاله باز هم توسط عده ديگري از همین استادان دانشگاه شهيد بهشتي تأليف گرديده است. اين موضوع بيانگر آن است كه اولاً نويسندگان اين چنين مقالاتي دغدغه‌ي پژوهش به مفهوم واقعي آن را ندارند و در ثاني براي مخاطبين خود احترامي قائل نيستند و هدفشان تنها حضور در همايش و دريافت لوح تقدير است! مضافاً به این كه اين مسأله بيش از هر چیز وضعیت نابه هنجار داوری را در کشور ما آشكار مي‌كند. آخر اين شگفت انگيز نيست كه از یک کارتن پر از مقاله تنها شش يا هفت مقاله قابل چاپ داشته باشيم؟!
در نهايت چند مقاله از آنها را براي چاپ انتخاب کردم. و براي آن‌كه كار را به خوبي انجام برسانم به بعضی از استادان دانشگاه‌هاي داخلي و خارجي که با تألیفات آنها از نزدیک آشنا بودم سفارش مقاله دادم. بدين ترتيب بود كه اين كار صورت منسجم فعلي را به خود گرفت.
درباره ابن‌سينا همان‌گونه كه مي‌دانيم تحقيقات متعددي در ايران صورت گرفته است. امتياز كار شما نسبت به كار پيشينيان در چيست؟
در اين كه در ايران پيشينه تحقيق درباره ابن سينا قدمت ديرينه دارد حق باشماست ابن سینا از جمله دانشمندان و فلاسفه ای است که در الهیات و كلام اسلامی صاحب نظر است و بيشتر علماي اسلامي را نيز در اين زمينه تحت تأثير خود قرار داده است. در حال حاضر نيز علمايي همچون علامه حسن زاده آملی و آيت الله جوادی آملی درباره الهیات ابن سینا کارهای ماندگاری کرده اند. با اين حال در زمينه كارهاي علمي و شناخت شناسي اين فيلسوف كار ارزشمندي صورت نگرفته است. همين خلاء مرا برآن داشت تا چنين مجموعه‌اي را منتشر نمايم تا كارهاي علمي اين دانشمند را بيشتر نمايان سازم. متأسفانه در كشور ما تنها کار مهمي كه درباره ابن‌سينا انجام شده صورت شرح حال نويسي دارد.
به عقيده شما چرا در زمینه شخصيت علمي ابن سينا پژوهشگران غربی بيشتر از ما كار كردند؟
زمانی که ما ايرانيان به علت وجود دولت هاي مستبد و بي كفايتي مانند قاجار در خواب غفلت به سر می بردیم دانشمندان غربی از طريق ترجمه‌هاي لاتيني آثار ابن‌سينا اين دانشمند ايراني را خوب مي‌شناختند و به آرا و انديشه‌هاي او استناد مي‌كردند از همين رو علاقه به تحقيق درباره انديشه‌هاي اين فيلسوف از قرن‌ها پيش در اروپا رواج يافت. در همين زمان‌ها رسائل و كتاب‌هاي ابن سینا به انگلیسی، فرانسه،آلمانی و… ترجمه شدند و موضوع تحقيقات بيشتري را فراهم كردند. ابن سینا تنها دانشمندی است که در تمام جهان از شهرت برخوردار است و در کشورهایی مانند فرانسه، آلمان و امثال این ها همایش های مختلفی درباره او برگزار می شود و آنها ابن سینا را به عنوان يك چهره جهاني هم طراز ارسطو می شناسند.
آثار ابن سینا علاوه بر جنبه‌هاي تئوري تا چه حد به مسائل عملي مربوط مي‌شوند؟در این مجموعه مقالات تا چه اندازه به اين جنبه ها توجه شده است؟
در پاسخ بايد گفت كه ابن‌سينا همان‌گونه كه مي‌شناسيم يك فيلسوف مشايي است كه بيشتر ذهن‌گرا و نظريه پرداز است و از همين‌رو پزشكاني مانند محمد بن زكرياي رازي را به عنوان يك فيلسوف نمي‌شناسد و در مكاتبه‌اش با ابوريحان وقتي سخن از اين فيلسوف تجربي مي‌شود به طعنه مي‌گويد كه او بايد بجاي فلسفيدن به قاروره بيمارانش نظر كند! به اين جهت ابن سينا برخلاف رازي و ابوريحان بيروني كه گرايش به تجربه داشتند يك فيلسوف نظري است. با اين حال آثاري نيز دارد كه تبحرش را در علوم عملي نشان مي‌دهد مانند پزشكي و علوم طبيعي. و ما سعي كرده‌ايم بعضي از آنها را در اين مجموعه مورد بررسي قرار دهيم.
غیر از این مجموعه ، مجموعه مقالات دیگری نیز در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی زیر چاپ دارم و تصمیم گرفته‌ام كه آنها را در سه مجموعه مقالات درباره ابن سينا منتشر نمايم. در اين مجموعه‌ها بيشتر به كارهاي علمي ابن‌سينا تكيه گرديده است. امیدوارم چاپ این مقالات جرقه‌اي شود که ما را بيش از پيش با انديشه‌هاي علمي و فلسفي اين دانشمند آشنا نمايد تا باشد نسل جوان ما با كارهاي اين نابغه آشنا شده و او را الگوي خود در كارهاي علمي قرار دهند و غربيان نيز بدانند علم چيزي نيست كه ما تازه با آن آشنا شده‌باشيم بلكه قدمت بسيار ديرينه در ايران دارد.
به جایگاه ما در حوزه تاریخ علم اشاره کردید. هم اکنون وضعیت پژوهش بر روی تاریخ علم را چگونه ارزیابی می کنید؟
ما دیر به تاریخ علم پیوسته ایم ولی با این حال همین اندازه هم که بر روی تاریخ علم کار شده است را باید غنیمت دانست. متأسفانه در حوزه تاریخ علم دچار قحط الرجال هستیم و متخصصان تاریخ علم ما انگشت شمارند. هم اکنون از لحاظ كمي كتاب‌ها و رسائل بسیاری در حوزه علوم قديمه داریم ولی متأسفانه متخصصی نیست كه آنها را مورد پژوهش قرار دهد. این بحث باید به مرور زمان در ایران جا بیافتد.
با تشكر از اينكه وقت خود را در اختيار ما و خوانندگان قرار داديد.
گفت و گو از سیده معصومه کلانکی