میراث مکتوب- محمدرضا فاضل هاشمی، پژوهشگر و مشاور مرکز نسخ خطی آستان قدس رضوی است و کتاب «نسخه‌های مصور چاپ سنگی» را به رشته تحریر درآورده است. او درباره چاپ نسخ خطی به روش فاکسیمیله معتقد است: چاپ فاکسیمیله گاهی با مقدمه بزرگان همراه است و کمک علمی بسیاری به مخاطبان می‌کند. گفت‌وگو با این پژوهشگر در ادامه آمده است:
به عقیده شما فاکسیمیله می‌تواند یک نوع کتاب‌سازی را به همراه داشته باشد؟ در حقیقت مولفی مقدمه‌ای بنویسد و با این چاپ یک نوع پژوهش بی‌اثر چاپ شود؟
اتفاقا برعکس این چاپ بسیار موثر و مفید است. برای مثال بعضی نکات را که مصححان در تصحیح خود لحاظ نکردند بالعکس افرادی در چاپ‌های خود به کار می‌برند. با این تکنولوژی جدید پژوهشگران خیلی آسان می‌توانند تصحیح کنند. اینکه برخی کتاب‌سازی می‌کنند نمی‌توانیم همه را با یک چشم نگاه کنیم. هم‌اکنون بسیاری از چاپ‌های فاکسیمیله با مقدمه بزرگان علم همراه است؛ در ادبیات فارسی، کلام، فقه. مقدمه‌ای که اهل علم می‌نویسند بسیار مفید است و حتی به عنوان مقاله پژوهشی می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. بسیاری از این بزرگان این فن کسانی نبوده‌اند که کتاب‌سازی کنند و اگر کسی بخواهد به این سو رود منتقدانی هستند که این روند را بررسی می‌کنند.
فرصت‌هایی که چاپ فاکسیمیله در اختیار مصحح می‌گذارد چیست؟
با این چاپ یک کتاب که مصححان آن را در دست ندارند می‌توانند حلاوت و فایده آن را احساس کنند. این نسخه‌ها اگر خط مولف باشد روش تالیف و یا نکاتی را که در نظر دانشمندان بعدی داشته است می‌توان دید. برای مثال نسخه «کفایت‌الاصول» آخوند خراسانی که در مجلس موجود بود. این نسخه یک متن مبهم است اگر کسی پیگیر باشد می‌تواند نکات مبهم را از طریق این خط خوردگی‌ها به دست بیاورد. در کتاب نسخه‌هایی مانند نهج‌البلاغه، حافظ و سعدی تصحیحات که پذیرفته بر اساس گذشته بوده و هم‌اکنون نیاز است که تغییر کند. آنچه مسلم است با چاپ عکسی می‌شود لغات جدیدی به دست آورد؛ وقتی نسخه‌ای دارای ویژگی خاصی است چاپ عکسی می‌شود دست پژوهشگر را باز می‌کند نکات جدیدی را در متون اصیل و منبع به دست بیاوریم.
شما با این نوع چاپ موافق هستید؟
بله کاملا.
حتی اگر کتاب‌سازی شود؟
ما نمی‌توانیم درباره همه نسخه‌ها چنین تصوری داشته باشیم. بسیاری از متون ما با مقدمه بزرگان منتشر شده‌اند. حالا اینجا اگر کسی استفاده اشتباه بکند ما نمی‌توانیم این کار را نفی کنیم. راه‌های دیگری است برای مثال ناشران همه پیشنهادها را می‌توانند چاپ نکنند. البته تنها چیزی که در وضعیت اجتماعی و اقتصادی باید لحاظ شود گرانی چاپ کاغذ از یک طرف و از یک سو با این گرانی چاپ عکسی را می‌توان در اختیار محقق گذاشت البته مقدمه، ظرایف و نکات می‌تواند در یک مقاله پژوهشی چاپ شود. در وضعیت چاپ عکسی موجود موسسسات بهتر است به سمت تکثیر دیجیتال بروند.
اگر محققی در نسخه برگردان مقدمه‌ای ناقص بنویسد فکر نمی‌کنید این باعث شود زحمات تصحیح به هدر رود؟
اول باید تذکر به ناشران داده شود که چاپ علمی و با تکنولوژی روز صورت بگیرد. مقدمه و نویسنده مقدمه باید نسخه‌شناس و متن‌پژوه باشد و مطلب دیگر تصحیح انتقادی با یک چاپ نسخه‌برگردان به هم نمی‌ریزد. در تصحیح انتقادی اهل فن ارزش کار را می‌شناسند. چاپ فاکسیمیله زحمت را که از بین نمی‌برد مؤیدی بر کار آن‌ها است.
منبع: ایبنا