ميراث مكتوب- پروفسور هرمان لندولت در نشست «رونمايي از ديوان قائميات» تاليف حسن محمود كاتب(قرن هفتم هجري) گفت كه معتقد است اين شاعر، هم مولف هفت جلد بوده و هم دخالت قوي در تصور روضه التسليم خواجه نصير داشته و فكر مي كند كه بايد روي اين قائمياتي كه الان موجود است، بيشتر تحقيق شود.
استاد مطالعات اسلامي مؤسسه مطالعات اسماعيليه لندن، در هشتاد و سومين نشست مركز پژوهشي ميراث مكتوب، كه روز چهارشنبه 11آبانماه 90 در مجتمع باغ زيبا تهران برگزار شد، افزود: جاي افتخار بزرگي است براي من كه اينجا باشم و سخني چند براي شما عرض كنم و به خصوص خواستم ابتداي كار به همكار عزيز دكتر بدخشاني براي اين كار واقعاً خوبي كه داشتند، تبريك بگويم. ديروز نسخه اول يا اولين نسخه اي كه از انتشارات آمده بود را دريافت و كمي نگاه كردم. واقعاً جاي افتخار است براي دانشمندان اسماعيلي و به خصوص هم براي موسسه مطالعات اسماعيليه و البته جاي تأسف است كه آقاي دكتر دفتري مدير دفتر مطالعات اسماعيليه نتوانستند اينجا باشند، حتما ايشان هم خيلي افتخار مي كنند. در اين موسسه دو سال يا سه سال پيش بود كه يك قصيده از ديوان قائميات ترجمه شد (شماره بيست و شش) و بنابراين براي مردمان انگليسي زبان، اين يك راز نيست. يك نكته اي گه در ادبيات اسماعيلي وجود دارد كه بايد گاهي آن را تكرار كرد، كه آنها به خصوص بعد از قيامت، بيشترشان شعر نوشته اند، نه تنها در زبان فارسي، اما مهمتر از همه همين است.
وي ادامه داد: در بدخشان هم يك نوع خاصي از افراد وجود داشته اند كه بيشتر پيرو ناصر خسرو بوده اند. در آسياي جنوبي هم، قبل از قيامت شايد بيشتر به زبان نثر مي نوشتند. ناصر خسرو نه تنها شاعر بوده، بلكه بسيار عاقلانه نثر نوشته و كتابهاي خيلي ارزشمندي نوشته همانند زادالمسافرين كه جناب حائري آن را تصحيح كرده اند و تصحيح دوم هم شنيدم كه نسخه جديدي از آن پيدا شده كه ما درباره آن همكاري و مكاتبه داشتيم. اهميت نوشته هاي اسماعيلي به خاطر وجود زبان ادبي و مذهبي و فارسي، خيلي مهم است و ناصر خسرو نيز آثارش را به عربي ترجمه كرده ، چراكه زبان اصلي اسماعيليان عربي بوده و ناصر خسرو و ديگران مثل محمد حسين شاپوري و شاعر قصيده گوي اسماعيليه، ابوهيثم جرجاني، زباني تازه يعني فارسي علمي تأسيس كردند و تنها كلمات با ارزش آنها از ابوعلي سيناست، همانند دانشنامه علائي.
پروفسور هرمان لندولت، افزود: شايد به گفته اسماعيلي ها از قبل از بحث قيامت با صوفيان هم جنسي داشتند، مثلا مسئله زبان كه قبلا اشاره كردم صوفيان هم بودند كه زبان فارسي را به كار مي بردند و از متون قديمي فارسي، كشف المحجوب هجويري كه نبايد اشتباه كرد با كشف المحجوب ابويعقوب سجستاني، شايد سند اين ترجيح فارسي در هر دو يكي بوده، مثلا در تبليغ كه مي خواهد مردم به هم نزديك شوند، يعني هر نوع اشاره را ترجيح مي دهند. آن را بهتر دوست دارند تا زبان عدالت كه خيلي صريح و واضح، روشن مي كند و اين كار شاعر نيست، شاعر مي خواهد روح نشان بدهد و اين حتما به سبب داشتن شعر است. مسئله شريعت و حقيقتي كه هجويري مي گويد، حقيقت، رابط دروغ دارد و شريعت، رابط بدل دارد. اسماعيلي ها معتقدند كه يكي از معاني قيامت، همان حقيقت است و يكي از معاني كه زياد در اين ديوان قائميات آمده، همين واژه است.
وي گفت: شخص؛ يعني شخص مولف معرفت، براي متفكرين اسماعيلي به خصوص واضح است. تفكرات يعني شخصي كه خودش و وجودش معرفت است. اين مسئله بين پير و مريد، شاگرد و استاد و امام و ماموم، اهميت زيادي داشته و مسئله اين است كه كي از كي گرفته است؟ صوفيان از اسماعيليان تقليد كرده اند يا اسماعيليان تقليد از صوفيان. من جوابي براي اين مسئله ندارم، اما به هر حال اهميت استاد معلم كه حتي مي تواند زندگي شما را دگرگون كند، در كشف المحجوب سجستاني خيلي بر آن تاكيد شده، البته در نوشته هاي صوفي هم هست، به خصوص عين القضات همداني و ممكن است كه ايشان آن روزها تحت تاثير اسماعيلي ها بوده است. ناصر خسرو از يك قصيده خيلي مشهور هشت تا بيت در يك نامه اي درباره تقليديان نوشته است(اقتباس از 8 بيت) و اين يك مسئله است كه ممكن است با فرهنگ شرق به خصوص در ايران رابطه داشته باشد، چون صوفيان بغدادي اين جور نبوده اند.
وي در باب حسن محمود مولف اين ديوان معتقد است كه اين شاعر، هم مولف هفت جلد بوده و هم دخالت قوي در تصور روضه التسليم خواجه نصير داشته و فكر مي كند كه بايد روي اين قائمياتي كه الان موجود است، بيشتر تحقيق شود كه كدام قسمت از كتاب، واقعاً تصورات خواجه است و كدام قسمت از حسن محمود. در بخشي از قائميات يك خاصيت هست كه مثلا امام سه تا قوت دارد، اين براي من هنوز حل نشده كه كاملا چه مي خواهد بگويد. ممكن است همانطوركه شما اشاره مي كنيد از طوسي داشته باشد و ممكن است از خود اسماعيلي ها يعني اسماعيلي هاي فاطمي چون ابويعقوب سجستاني هم در اين زمينه تفاوت مي گذارد و اين جاي تحقيقات ديگر دارد.