میراث مکتوب- فتح الله مجتبایی، استاد پیشکسوت، ادیب، پژوهشگر، نویسنده و مترجم ایرانی در نشست تخصصی «پل ادبی ایران و هند» عنوان کرد: مجموعه مقالاتی تحت عنوان «بنگاله در قند پارسی» را درباره هند نوشتم که در واقع مجموعه گفتارهایی در روابط فرهنگی ایران و هند است. به نظرم کشور هند در فرهنگ ایرانی تعریف شده است. کتاب دیگر من «نحو هندی و نحو عربی» است که درباره این دو سیستم زبان‌شناسی تحقیق و در این کتاب ثابت کردم که آنچه ما به عنوان بیان اسلامی می‌شناسیم، بنیاد آن از هندی گرفته شده است.
وجود هزاران نسخه خطی به زبان فارسی در کشمیر
در ادامه، شاهنواز شاه، استاد دانشگاه کشمیر نیز بیان کرد: اشتراکات زیاد فرهنگ کشمیر با ایران و همچنین آب و هوای شبیه به ایران، باعث شده تا کشمیر را «ایران صغیر» بنامند. در کتاب‌های تاریخی آمده است که سرزمین کشمیر از دیرباز روابط قوی با ایران داشته است و این روابط به دوره قبل از اسلام برمی‌گردد اما ورود «امیرعلی سعید همدانی» بنیانگذار اسلام در این منطقه باعث شد تا روابط با ایران بسیار گسترده‌تر شود.
وی بیان کرد: آثار فارسی به صورت تحریر در کشمیر ظاهر شده‌اند و از دوره شهمیریان تا امروز صدها تذکره و کتاب‌های تاریخی، ادبی و فرهنگی زیادی به زبان فارسی نوشته شده‌اند. دیوان‌های متعددی منتشر شده و هزاران نسخه خطی به زبان فارسی در کتابخانه‌های دولتی و شخصی وجود دارد که تصحیح آنها کار مهمی است که بر دوش پژوهشگران و استادان زبان فارسی دانشگاه کشمیر گذاشته شده است.
«شعر فارسی» اصلی‌ترین شاکله هویت فرهنگی ایران است
الهام حدادی، کارشناس شبه قاره امور بین‌الملل بنیاد سعدی دیگر سخنران این مراسم بود که اظهار داشت: بنیاد سعدی آموزش زبان فارسی در جهان را بر عهده گرفته است که این وظیفه سال‌ها بر دوش سازمان فرهنگ بوده است اما امروز با تخصصی‌تر شدن آموزش زبان فارسی ما در بنیاد سعدی این کار را در جهان انجام می‌دهیم و در خدمت فارسی‌آموزان و استادان زبان فارسی در جهان هستیم.
وی ادامه داد: تبادل فرهنگی دو کشور هند و ایران در این منطقه بسیار زیاد است و در واقع اگر کسی بخواهد مجموعه عناصر سازنده فرهنگ ایران را برشمارد و سهم هر یک از این عناصر را در شکل‌دهی فرهنگ این کشور کهن نشان دهد، باید به هند سفر کند.
کارشناس امور بین‌الملل بنیاد سعدی تأکید کرد: بدون هیچ تردیدی می‌توان گفت «شعر فارسی» در معرفی شاکله هویت فرهنگی ایران بیشترین سهم را دارد و با فاصله بسیار زیاد از دیگر مولفه‌های فرهنگی ایستاده است. ایران در طول قرن‌ها با زبان شعر با جهان سخن گفته است و هر کسی با هر گرایشی در هر کجای جهان که بخواهد به جهان فرهنگی ایران دسترسی پیدا کند و ایران را بشناسد در مرحله نخست باید به شعر فارسی رجوع کند.
چراغ زبان فارسی در هند خاموش شدنی نیست
در ادامه همچنین، معصومه ناصری استاد دانشگاه کشمیر نیز اظهار کرد: فردوسی و نظامی مهمترین نقش را در ایجاد پل ادبی میان ایران و هند ایفا کرده‌اند. بیشترین تقلید از شاهنامه فردوسی در هند صورت گرفته است و شاعرانی داریم که انقدر تحت تاثیر شاهنامه فردوسی قرار گرفته‌اند که در تاریخ به عنوان «فردوسی ثانی» لقب گرفتند.
وی ادامه داد: اگر به آثاری که از زمان گورکانیان هند برجاست دقت کنیم، می‌بینیم که بسیاری از شاعران ایرانی به خاطر حمایت و سرپرستی بی‌دریغ پادشاهان این سلسله سلطنتی به هند مهاجرت می‌کردند.
این استاد دانشگاه کشمیر بیان کرد: متاسفانه در دوره استعمار کمپانی شرقی هند، زبان فارسی از زبان درباری خارج شد و زبان اردو و زبان انگلیسی جای آن را گرفتند اما ریشه زبان فارسی انقدر عمیق بود که با وجود بی‌توجهی زیاد حکومت انگلیس، بین دانشمندان نویسندگان و شاعران همچنان زبان فارسی رایج بود و تمام اسناد علمی و تاریخی آن دوره به زبان فارسی است که انگلیس‌ها با تلاش بسیاری هم نتوانستند این اثرات را حذف کرده و چراغ ادب فارسی در هند را ریشه‌کن کنند.
پل تاریخی ایران و هند به زمان هخامنشیان برمی‌گردد
محمدرضا عدلی، دانشیار رشته ادیان و عرفان دانشگاه آزاد نیز دیگر سخنران این جمع بود که اظهار کرد: قدیمی‌ترین پایه‌های پل ادبی ایران و هند و در واقع کهن‌ترین ریشه فرهنگی بین دو کشور به زبان هخامنشیان برمی‌گردد و حتی همین کلمه India که هند را در جهان به نام آن می‌شناسند از لفظ فارسی کشور هند گرفته شده است.
هند؛ مطلع نقد ادبی در زبان فارسی
در پایان مراسم، احسان شکراللهی، رئیس سابق مرکز تحقیقات زبان فارسی بنیاد سعدی در دهلی نو ضمن تقدیر از برگزاری این نشست گفت: یکی از چهار خدمت بزرگی که هندی‌ها به زبان فارسی کرده‌اند، دستور نویسی است که در واقع دستور زبان فارسی را هندی‌ها نوشتند. مورد دوم تذکره نویسی است که هندی‌ها در این زمینه پیش قدم بودند.
وی ادامه داد: در زمینه دیوان‌پردازی و نقد ادبی هم هندی‌ها کار زیادی را برای زبان فارسی انجام داده‌اند و طلوع نقد ادبی در زبان فارسی را می‌توانیم در هند جستجو کنیم. مورد چهارم هم بحث فرهنگ‌نویسی است که هندی‌ها انجام داده‌اند.
رئیس سابق مرکز تحقیقات زبان فارسی بنیاد سعدی در دهلی نو گفت: با تصویب مجلس هند، زبان فارسی امروز به عنوان یکی از زبان‌های کلاسیک هند تلقی شده و به آن بها داده شده و پرداخته می‌شود و ما نیز باید این بها را بپردازیم و موجبات گسترش بیشتر آن را فراهم کنیم.
شکراللهی بیان کرد: مرکز تحقیقات زبان فارسی دهلی نو و رایزنی فرهنگی ایران حدود ۳۰ سال پیش بنایی را گذاشته و فرهنگ زبانی را به نام «فرهنگ چهار زبانه آریان» منتشر کردند. اسم این فرهنگ از قومیت مشترک ما و هندی‌ها یعنی آریایی گرفته شده است و مدخل‌های این فرهنگ به زبان فارسی است.
وی خاطرنشان کرد: بسیاری از کلمات فارسی که امروز در هند کاربرد دارند حتی در زبان فارسی خود ایرانی‌ها نیز فراموش شده‌اند؛ بنابراین زبان فارسی و واژگان فارسی رایج در هند یک مقوله بسیار مهم است که باید به آن پرداخته شود.
به گزارش بنیاد سعدی، استادان و صاحب‌نظران هند که در حوزه زبان و ادبیات فارسی مشغول هستند برای شرکت در دوره دانش‌افزایی با عنوان «شیوه فهرست‌نویسی، شناخت و تصحیح نسخ فارسی و ادبیات معاصر ایران» به ایران آمده‌اند
در این نشست که به بهانه برگزاری دوره دانش‌افزایی زبان و ادبیات فارسی بنیاد سعدی ویژه استادان زبان فارسی کشور هند برگزار شد، استاد فتح‌الله مجتبایی، فاطمه معصومه ناصری، استاد دانشکده دولتی دگری کارگل از لداخ کشمیر، شاهنواز شاه، استاد دانشگاه کشمیر، محمدرضا عدلی، احسان‌الله شکراللهی، رئیس سابق مرکز تحقیقات دهلی نو بنیاد سعدی، الهام حدادی، کارشناس شبه قاره بنیاد سعدی و جمعی از استادان زبان و ادبیات فارسی دانشگاه‌های هند و ایران با اجرای علی اصغر محمد خانی، معاون فرهنگی موسسه شهر کتاب حضور داشتند.
منبع: ایبنا