میراث مکتوب- در یک نوار صوتی که از علی‌اکبر دهخدا به جا مانده، دهخدا از جوانی کوشا در تنظیم لغتنامه یاد کرده به نام سید محمد دبیرسیاقی که روز ۴ اسفند زادروز اوست.
سید محمد دبیرسیاقی (زاده ۴ اسفند ۱۲۹۸ در قزوین، درگذشته ۱۶ مهر ۱۳۹۷) پژوهشگر، نویسنده، شاعر و استاد ادبیات فارسی بود. او فرزند سیدباقر، خوش‌نویس مشهور آن دوره، و دختر میرزا آقاخان مستوفی از مجتهدان دوره ناصری بود. پس از پایان دوران ابتدایی، محمد دبیرسیاقی برای تحصیل در مقطع متوسطه به دبیرستان شاهپور (امید) قزوین رفت و در سال ۱۳۱۸ راهی دانشگاه تهران شد و در محضر استادان بزرگی همچون ملک‌الشعرای بهار، دکتر علی اکبر سیاسی و بدیع‌الزمان فروزانفر به تحصیل در رشته ادبیات فارسی پرداخت.
آن‌طور که خودش گفته است: «سالی در دانشکده حقوق برای کسب فیض و پنج سال در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران (دوره سه ساله لیسانس و دو ساله دکترای زبان و ادبیات فارسی) با بهره‌مندی از محضر استادانی چون احمد بهمنیار، سید کاظم عصار، بدیع‌الزمان فروزانفر، ملک الشعرای بهار، لطفعلی صورتگر، فاضل تونی (محمدحسین فاضل تونی)، علی اصغر حکمت شیرازی، محمدتقی مدرس رضوی، سیدمحمد تدین، محمدباقر هوشیار، غلامعلی رعدی آذرخشی، علی‌اکبر سیاسی، ابراهیم پورداوود، محمد مقدم، ولی‌الله خان نصر، جلالی، و حسین خطیبی نوری.»
دبیرسیاقی در سال ۱۳۲۴ مدرک دکترای ادبیات فارسی خود را از همین دانشگاه دریافت کرد و یک سال بعد به عضویت انجمن بین‌المللی ایران‌شناسی درآمد. وی از سال ۱۳۲۰ تا بازنشستگی‌اش در سال ۱۳۵۳ کارمند وزارت دارایی بود.
او از سال ۱۳۲۶ تا ۱۳۳۴ با علامه دهخدا بر روی لغتنامه دهخدا همکاری کرد. پس از آن نیز تا سال ۱۳۵۹ به عنوان یکی از ارکان بنیاد لغتنامه دهخدا فعالیت داشت. او به مدت ۹ سال در تنظیم مطالب حروف «ظ»، «ض»، «ل» و «پ» با علامه دهخدا کار کرد. علّامه دهخدا در طول عمر خود، بر روی ۲۲ مجلد از لغتنامه کار کرد و آنها را به چاپ رساند. این مجلدات شامل حدود ۴۲۶۹ صفحه از کل ۲۶۴۷۵ صفحۀ لغتنامه هستند. پس از درگذشت او، کار تألیف و چاپ سایر مجلدات توسط دکتر محمد معین، دکتر سید جعفر شهیدی و دکتر سیدمحمد دبیرسیاقی ادامه یافت.
دبیرسیاقی علاوه بر همکاری با مؤسسه دهخدا، به تدریس نیز می‌پرداخت. دو بار به مصر برای تدریس در دانشگاه عین الشمس رفت و نخستین استاد فارسی دانشگاه پکن چین بود. وی همچنین مدتی را در دانشگاه تهران تدریس کرد در کنار تدریس در دانشگاه تهران، دبیرسیاقی به دلیل علاقه‌ی زیادی که به شهر قزوین داشت، کتابخانۀ عمومی دبیرسیاقی شهر محمدیه (قزوین) حاصل فروختن خانه شخصی‌اش بوده است.
از مهم‌ترین آثار او می‌توان به تصحیح نزدیک به ۸۰ متن ادبی اشاره کرد که شامل شاهنامه فردوسی، دیوان منوچهری دامغانی، نزهةالقلوب فرهنگ سُروری است. علاوه بر این‌ها بیش از ۵۰ مقاله علمی-ادبی منتشر کرده است. محمد دبیرسیاقی نزدیک به ۸۰ متن ادبی و تاریخی را تصحیح و منتشر کرده است، از جمله: شاهنامه فردوسی به نثر: او شاهنامه را به نثر بازنویسی کرده است، که دقیق‌ترین و بهترین کتاب برای کسانی است که می‌خواهند به مطالعه شاهنامه بپردازند اما زبان شعری برایشان دشوار است.
او در این کتاب با زبانی ساده، تمام داستان‌های شاهنامه را برای مخاطب روایت می‌کند؛ تا جایی که مخاطب امروز بتواند به خوبی معنای هر داستان را دریابد و با آنها ارتباطی عمیق برقرار کند. این کتاب، در عین داشتن زبانی ساده و روان کامل و جامع است./ دیوان منوچهری دامغانی: نخستین کار پژوهشی او در این زمینه بود که با حواشی و تعلیقات منتشر شد. / نزهه‌القلوب: یکی از متون تاریخی مهم فارسی / فرهنگ سُروری و سلطان جلال‌الدین خوارزمشاه / لغت فرس اسدی طوسی / سفرنامه ناصر خسرو قبادیانی مروزی و…
دبیرسیاقی فرهنگ‌نامه‌های دیگری مانند «فرهنگ چراغ هدایت»، «فرهنگ آنندراج»، «غیاث اللغات» و «ملخص اللغات» را تصحیح کرده است. از دیگر آثار او می‌توان به تصحیح متون منظوم و منثور فارسی، دستور زبان فارسی، پژوهش‌های ادبی، تصحیح متون تاریخی مانند «تاریخ حبیب السیر» غیاث‌الدین خواندمیر اشاره کرد. از جمله دیگر خدمات محمد دبیرسیاقی، می‌توان به گردآوری قوانین و مقررات مصوب مالیاتی از سال ۱۲۹۶ تا سال ۱۳۴۴ اشاره کرد که با شغل او در اداره‌ی دارایی نیز بی‌ارتباط نبود.
این‌پژوهشگر از سال ۱۳۲۰ تا زمان بازنشستگی در سال ۱۳۵۳ در وزارت دارایی فعالیت کرد. او به مدت ۳۴ سال در این وزارتخانه مشغول به کار بود و سمت‌های مختلفی مانند ریاست دفتر اداره کل مالیات‌های مستقیم، عضو کمیسیون‌های مالیاتی و ریاست مالیه تهران را بر عهده داشت. همچنین او عضو شورای عالی مالیاتی بود. دبیرسیاقی علاوه بر فعالیت‌های اداری خود، تدریس زبان و متون فارسی را نیز در آموزشگاه عالی وزارت دارایی ادامه داد.
او در سال ۱۳۷۰ جایزه بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار را دریافت کرد. برای بزرگداشت و یادمان او، در تهران در کنار مؤسسه دهخدا واقع در کنار بنیاد موقوفات افشار، خیابانی که قبلاً لادن نام داشت را به نام محمد دبیرسیاقی نامگذاری کردند. همچنین مجله بخارا شماره‌ای را به او اختصاص داده است.
سال ۱۳۹۵ فیلم مستندی به کارگردانی منوچهر مشیری و با عنوان «نادره کار»، درباره‌ی زندگی دکتر دبیرسیاقی ساخته شد. این همه نشان‌دهنده جایگاه مهم او در جهان ادب فارسی است. او از ۱۳۵۷ تا هنگام مرگ عضو هیئت علمی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی بود. همچنین تا پایان عمر در زادگاه خود، قزوین، به پژوهش و آموزش زبان پارسی ادامه داد و در دانشگاه بین‌المللی امام خمینی قزوین به آموزش زبان فارسی به دانشجویان اشتغال داشت.
سید محمد دبیرسیاقی پس از عمری تلاش در عرصه فرهنگ و ادب و زبان فارسی، ۱۶ مهر ۱۳۹۷ در ۹۹ سالگی درگذشت و پیکرش در بهشت حسینی قزوین به خاک سپرده شد.
منبع: مهر