میراث مکتوب – نیشّوماروُ نام کشتی نفتکش ژاپنی است که در میانۀ تنش‌های پس از ملی شدن صنعت نفت ایران دلیرانه دل به اقیانوس‌ها زد و چند سفر از ایران به ژاپن نفت آورد و سهم مهمی در شکستن محاصرۀ سیاسی و اقتصادی و آشکار ساختن حقوق ملی و مسلم ایران در آن ماه‌های بحرانی داشت.
قضیۀ نیشّوماروُ چنان آوازه ای در جامعۀ ژاپن و اثری در دل های مرم آن داشت که در دهه های ۱۹۵۰ و پس از آن نویسندگان و سازندگان کتاب های تصویری (مانگا یا کارتون ژاپنی) آن را موضوع و زمینه آثار خود ساختند. از این میان است کتابهای مانگا که بر اساس نوشته ای از ایشی هارا شینتارو، نویسنده و منتقد اجتماعی نامور و استاندار کنونی توکیو، در مجله های پر خوانندۀ دهه ۱۹۷۰ منتشر شد.
چرخش سیاست ممالک متحده در برابر تحول تند و پرشتاب احوال جهانی و تغییر موازنۀ قدرت پس از جنگ جهانی دوم با برآمدن امپراتوری شوروی، از حقایقی است که در کتاب نفت ایران و نفتکش نیشّوماروُ ـ ژاپن و وارد کردن نفت ایران پس از ملی شدن آن چهره می نماید. به عقیدۀ مترجم، این اثر از نظر مناسبات ایران و ژاپن و روشن ساختن پاره ای از مسائل تاریخ معاصر ایران بسیار روشنگر است. بخشی از رویدادها و نکته ها در جریان ملی شدن نفت و پیامدهای آن که شرحش در این کتاب آمده است، در نوشته هایی که دست اندرکاران یا محققان ایرانی و غربی منتشر کرده اند ناگفته مانده است. جدا از این مطالب این کتاب تصویری از چگونگی برخاستن ژاپن از ویرانه و خاکستر جنگ و خیز برداشتن در سوی هدف پیشرفت معجزه آسای اقتصادی در نخستین سال های نیمه دوم سده بیشتم نیز به دست می دهد.
چیهیرو هوسوتانی، استاد دانشگاه هیتوتسوباشی در آغاز این اثر چنین می گوید: رویداد ملی کردن نفت ایران نخستین مسأله پیش آمده در امر نفت نبود. در ماه مارس ۱۹۳۸ مکزیک اقدام به ملی کردن نفت خود در برابر انگلیس و ممالک متحده کرده و با فشار اقتصادی رو به رو شده بود. در نیمۀ نخست دهه ۱۹۵۰هم هدف ملی گرایان ایران و تلاش آنها برای ملی کردن نفت به ناکامی انجامید. اما در دهه ۱۹۷۰ احوال جهان دیگرگون شده بود. در این سال ها کشورهای تولیدکنندۀ نفت «اوپک» را سازمان دادند، و قیمت نفت را خودشان معین کردند، و شرکت های بزرگ نفتی اختیار قیمت گذاری را از دست دادند.
در ایران با پیش آمدن انقلاب این شرکتها و سرمایه های کلان نفتی رانده شدند، و سیاست بنیادگرایی شدت گرفت. جنگ ایران و عراق نمودار از دست رفتن قدرت و کاستی گرفتن نفوذ اتحاد شوروی و ممالک متحده در این منطقه بود. «قضیه نیشّوماروُ» نمونۀ توفیق یک شرکت نفتی ژاپنی در وارد کردن نفت ایران به قیمتی پایین تر از بهای جهانی آن است. این وضع با مخالفت شرکت انگلیسی برخوردار از حمایت دولت بریتانیا دیرزمانی است بپایید. شکست نهایی این تجربه ملی کردن نفت به تشکیل کنسرسیوم انجامید. از دهه ۱۹۷۰ الگوی معامله ای که در قضیه نیشّوماروُ انجام گرفت رواج و گسترش یافت؛ اما در برابر مانع عمده ای که اوپک ایجاد کرده بود، مورد چندان موفقی پیدا نیامد.
نفت ایران و نفتکش نیشّوماروُ ـ ژاپن و وارد کردن نفت ایران پس از ملی شدن آن؛ گروه تألیف تاریخ ژاپن در سال‌های پس از جنگ جهانی دوم ـ دورۀ شووا، پژوهش روزنامه یومیوری؛ ترجمه و بازنگاشته دکتر هاشم رجب‌زاده؛ با همکاری کینجی ئه‌اورا؛ تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی؛ قطع وزیری؛ ۲۴۷ صفحه؛ ۲۲۵۰۰ تومان.
قضیۀ نیشّوماروُ چنان آوازه ای در جامعۀ ژاپن و اثری در دل های مرم آن داشت که در دهه های ۱۹۵۰ و پس از آن نویسندگان و سازندگان کتاب های تصویری (مانگا یا کارتون ژاپنی) آن را موضوع و زمینه آثار خود ساختند. از این میان است کتابهای مانگا که بر اساس نوشته ای از ایشی هارا شینتارو، نویسنده و منتقد اجتماعی نامور و استاندار کنونی توکیو، در مجله های پر خوانندۀ دهه ۱۹۷۰ منتشر شد.
چرخش سیاست ممالک متحده در برابر تحول تند و پرشتاب احوال جهانی و تغییر موازنۀ قدرت پس از جنگ جهانی دوم با برآمدن امپراتوری شوروی، از حقایقی است که در کتاب نفت ایران و نفتکش نیشّوماروُ ـ ژاپن و وارد کردن نفت ایران پس از ملی شدن آن چهره می نماید. به عقیدۀ مترجم، این اثر از نظر مناسبات ایران و ژاپن و روشن ساختن پاره ای از مسائل تاریخ معاصر ایران بسیار روشنگر است. بخشی از رویدادها و نکته ها در جریان ملی شدن نفت و پیامدهای آن که شرحش در این کتاب آمده است، در نوشته هایی که دست اندرکاران یا محققان ایرانی و غربی منتشر کرده اند ناگفته مانده است. جدا از این مطالب این کتاب تصویری از چگونگی برخاستن ژاپن از ویرانه و خاکستر جنگ و خیز برداشتن در سوی هدف پیشرفت معجزه آسای اقتصادی در نخستین سال های نیمه دوم سده بیشتم نیز به دست می دهد.
چیهیرو هوسوتانی، استاد دانشگاه هیتوتسوباشی در آغاز این اثر چنین می گوید: رویداد ملی کردن نفت ایران نخستین مسأله پیش آمده در امر نفت نبود. در ماه مارس ۱۹۳۸ مکزیک اقدام به ملی کردن نفت خود در برابر انگلیس و ممالک متحده کرده و با فشار اقتصادی رو به رو شده بود. در نیمۀ نخست دهه ۱۹۵۰هم هدف ملی گرایان ایران و تلاش آنها برای ملی کردن نفت به ناکامی انجامید. اما در دهه ۱۹۷۰ احوال جهان دیگرگون شده بود. در این سال ها کشورهای تولیدکنندۀ نفت «اوپک» را سازمان دادند، و قیمت نفت را خودشان معین کردند، و شرکت های بزرگ نفتی اختیار قیمت گذاری را از دست دادند.
در ایران با پیش آمدن انقلاب این شرکتها و سرمایه های کلان نفتی رانده شدند، و سیاست بنیادگرایی شدت گرفت. جنگ ایران و عراق نمودار از دست رفتن قدرت و کاستی گرفتن نفوذ اتحاد شوروی و ممالک متحده در این منطقه بود. «قضیه نیشّوماروُ» نمونۀ توفیق یک شرکت نفتی ژاپنی در وارد کردن نفت ایران به قیمتی پایین تر از بهای جهانی آن است. این وضع با مخالفت شرکت انگلیسی برخوردار از حمایت دولت بریتانیا دیرزمانی است بپایید. شکست نهایی این تجربه ملی کردن نفت به تشکیل کنسرسیوم انجامید. از دهه ۱۹۷۰ الگوی معامله ای که در قضیه نیشّوماروُ انجام گرفت رواج و گسترش یافت؛ اما در برابر مانع عمده ای که اوپک ایجاد کرده بود، مورد چندان موفقی پیدا نیامد.
نفت ایران و نفتکش نیشّوماروُ ـ ژاپن و وارد کردن نفت ایران پس از ملی شدن آن؛ گروه تألیف تاریخ ژاپن در سال‌های پس از جنگ جهانی دوم ـ دورۀ شووا، پژوهش روزنامه یومیوری؛ ترجمه و بازنگاشته دکتر هاشم رجب‌زاده؛ با همکاری کینجی ئه‌اورا؛ تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی؛ قطع وزیری؛ ۲۴۷ صفحه؛ ۲۲۵۰۰ تومان.
معرفی کتاب از زکیه بیات