میراث مکتوب- همزمان با اول اردیبهشت‌ماه جلالی سال ۱۴۰۳ نشست علمی یادروز سعدی با حضور سعدی‌پژوهان، سعدی‌دوستان و دانشجویان در محل تالار گلستان آرامگاه سعدی شیرازی در شیراز برگزار شد.
کوروش کمالی سروستانی، مدیر مرکز سعدی‌شناسی با ارائه پژوهشی درباره «سعدی در سفرنامه‌ها» گفت: سعدی مسافر آفاق و انفس در باب سوم گلستان در فواید سفر سخن گفته است.
او با اشاره به اینکه سفر کردن خلق یک گردش است و فهم یک مکان محسوب می‌شود، افزود: سفر موجب کشف عبور از تنگ‌نظری و تعصب و همچنین حرکتی در زمان برای شناخت یک مکان به‌شمار می‌رود.
کمالی سروستانی با بیان اینکه در تاریخ سفرنامه‌نویسی در ایران و شیراز اولین سفرنامه‌نویسان وجوهی را دیدند که ایرانیان به‌دلیل زیست در مکان ندیده بودند، افزود: سفرنامه‌های باقی‌مانده منبع خوبی برای شناخت تاریخ و فرهنگ ایران محسوب می‌شوند.
او افزود: در بررسی‌های انجام‌شده از زمان ساسانیان تا سفر مارکوپولو سیاح ونیزی در قرن ۱۳ میلادی و هفتم هجری سفرنامه‌ای در رابطه با ایران به نگارش درنیامده است.
کمالی سروستانی مهم‌ترین سفرنامه را در رابطه با شیراز و آرامگاه سعدی در قرن هشتم سفرنامه ابن‌بطوطه عنوان کرد و گفت: این سیاح مراکشی در قرن هشتم در روزگار حافظ به شیراز سفر کرده و آرامگاه شیخ سعدی را چنین توصیف کرده است:
«از مَشاهدی که در بیرون شهر شیراز واقع شده، قبر شیخ صالح معروف به سعدی است که در زبان فارسی سرآمد شاعران زمان خود بوده و گاهی نیز در بین سخنان خویش شعر عربی سروده است. مقبرۀ سعدی زاویه‌ای دارد نیکو با باغی نمکین که او خود در زمان حیات خویش بنا کرده و محل آن نزدیک سرچشمه نهر معروف رکن‌آباد است و شیخ در آنجا حوضچه‌هایی از مرمر برآورده که برای شستن لباس میباشد. مردمان از شهر به زیارت شیخ آمده، پس از خوردن غذا در سفره‌خانۀ شیخ و شستن لباس‌ها مراجعت می‌کنند و من خود نیز چنین کردم. رحمت خدا بر او باد».
مدیر مرکز سعدی‌شناسی افزود: از دوره صفویان تاکنون بیش از دوهزار سفرنامه پیرامون ایران نگاشته شده و از این تعداد بیش از ۴۰۰ سفرنامه به فارسی ترجمه شده است.
او سپس نمونه‌هایی از سفرنامه‌های دوران صفویه، زندیه، قاجاریه و پهلوی را مورد استناد قرار داد و گفت: سفرنامه‌نویسان با توجه به علاقه و دانش و مأموریت خود از منظرهای گوناگون به سعدی پرداخته‌اند که به اجمال می‌توان آنان را این‌گونه برشمرد: شخصیت و آثار سعدی، آرامگاه سعدی، حوض ماهی، نقاشی سعدی در هفت‌تنان، مقایسه آرامگاه سعدی و حافظ و سعدی و شیراز.
میرجلال‌الدین کزازی، استاد زبان و ادبیات فارسی در این نشست علمی به ارائه سخنانی درباره «سعدی و رزم‌نامه» پرداخت و گفت: یکی از ویژگی‌های ساختاری و بنیادین سعدی در همه قلمروها و کالبدهای سخن پارسی شاهکار آفریده است.
او ادامه داد: سعدی یکی از بزرگ‌ترین چکامه‌سرایان جهانی است که من به‌جای غزل به‌کار می‌برم و چامه‌های آن هم چامه‌های بلند و دلپسند است.
کزازی افزود: از دیگر سو شاهکاری بی‌مانند در اندرزنامه‌سرایی ـ بوستان ـ و شاهکاری در نوشتار آهنگین‌نگاری ـ گلستان ـ سروده است.
او گفت: آنچه سعدی به آن نپرداخته است رزم‌نامه است و بزم‌نامه و رازنامه. سه کالبد در قلمرویی از آفرینش ادبی که داستان‌سرایی است پاره‌ای از نوشته‌ها و سروده‌های او از دید پیکره به رازنامه می‌ماند ـ ادب نهان‌گرایانه و درویشانه ـ اما در رزم‌نامه و بزم‌نامه آفرینشی نداشته است.
این نویسنده و پژوهشگر ادامه داد: آنچه داستان‌های رازآلود را از رازنامه جدایی دارد این است که در رازنامه هم داستان‌ها درازدامان نیست مانند رزم‌نامه و بزم‌نامه که حکایت است و سعدی در گلستان و بوستان در این رابطه بسیار نوشته و سروده است.
کزازی با بیان اینکه سعدی مانند هر سخنور ایرانی دیگر با جهان شاهنامه آشنا بوده است، بیان کرد: بزرگ‌ترین و گرانسنگ‌ترین رزم‌نامه جهان شاهنامه است از این‌رو سعدی در آثارش چند بار از چهره‌های شاهنامه یاد کرده است.
او در بخش دیگری از سخنان خود گفت: به هر روی این نکته را شایسته می‌دانم بیافزاییم که سعدی سخنوری است که زبان او در سخنوری به روشنی روز و به روانی رود است.
کزازی تأکید کرد: از دیدگاه بسیار فراخ سعدی به زبانی شعر سروده که زبان همه ایرانیان در همه روزگاران بوده است.
زرین‌تاج واردی، استاد دانشگاه شیراز نیز در این نشست مقاله‌ای با عنوان «معرفت و محبت در نگاه سعدی و روزبهان» ارائه کرد و گفت: گره خوردن محبت و معرفت جهان هستی در دیدگاه شیخ روزبهان و شیخ سعدی منجر به نگاه زیبا به جهان شده است.
او افزود: در آثار روزبهان نگاه او صرفاً به جهان هستی است و در آرای سعدی عشق بر هر حکمت و نظام الهیاتی ترجیح دارد و آرزو دارم که همه ما ایرانیان به عصاره و چکیده اندیشه سعدی برسیم.
اصغر دادبه، دیگر استاد حاضر در نشست نیز به ارائه سخنانی در رابطه با «نگاه شاعرانه سعدی به مسئله جبر و اختیار» پرداخت و گفت: سعدی با تکیه بر پیام شاعرانه حس عاطفی خودش را بیان می‌کند و با اغراض ثانویه برای ما تبیین عشق می‌کند.
او افزود: آثار سعدی در مسئله جبر هم در این آثار غرض اولیه است، اما در مرحله بعد اغراض ثانویه است و حافظ و سعدی به این‌گونه پیام‌های شاعرانه خویش را رسانده‌اند.
دادبه سپس بیان کرد: قرن‌ها پیش نظریه سعدی بر این بوده که باید از نظر به سوی عمل رفت و آنجا با عمل پیش رفت.
او افزود: سعدی در متون دیگر مثل گلستان و بوستان انسان‌ها را هدایت می‌کند و به انسان گوشزد می‌کند که راه و روش زندگی را خوب بداند.
معین کاظمی‌فر، پژوهشگر هم در این نشست علمی به بیان بحثی درباره «ناظر معتبر در حکایات سعدی» پرداخت و گفت: ما به‌عنوان یک انسان همواره بر اساس نگاه یک ناظر زندگی‌مان را سامان می‌دهیم و خود را در منظر یک ناظر می‌بینم.
او افزود: در بوستان سعدی ناظرهای متفاوت وجود دارد و در بحث ناظر معتبر در آثارش نظیر بوستان در دفتر هفتم ابیاتی را می‌آورد که به انسان گوشزد می‌کند که هرگونه زندگی کنی دائماً تحت نظارت مردم هستی.
کاظمی‌فر گفت: در آخر سعدی پیشنهادی می‌دهد که انسان باید در دو مرحله اعتبارزدایی از ناظرها کرده و تنها ناظر خود را خدای یگانه بداند تا به خوشبختی برسد و صدای سعدی در این گفتمان مذهب است که خداوند را به‌عنوان ناظر اصلی پیشنهاد می‌دهد.
در ادامه این نشست محمدرضا خالصی، استاد دانشگاه نیز به ارائه دیدگاه سعدی در «نگاه هستی‌شناختی به دوستی» اظهار کرد: مقدمه‌ای را نخست باید بیان کنم و پس از آن به براهین خویش برای اثبات این امر بپردازم.
او در بخش دیگری از سخنان خود با تأکید بر این نکته که شعر نیز از این مقوله جدا نیست و شاعران بسیاری در مورد دوستی و نشانه‌ها و وظایف آن، سخن گفته‌اند، گفت: بی‌شک هیچ شاعری در پهنه زبان و ادب فارسی بیش از شیخ اجل سعدی شیرازی درباره دوست سخن نرانده است، واژه دوست در دیوان حکیم شیراز، یکی از پُربَسامَدترین واژگان دیوان محسوب می‌شود، منظور شیخ، از دوست چه الهی یا معشوق یا مُصاحِب و رفیق، دوست حقیقی است.
منبع: ایسنا