کد خبر:4944
پ
asarmirase-m

مروری بر آثاری که میراث مکتوب در سال گذشته منتشر کرد

مرکز پژوهشی میراث مکتوب، در سال ۱۳۹۲ موفق به انتشار ۱۶ عنوان کتاب شد

میراث مکتوب – مرکز پژوهشی میراث مکتوب، در سال ۱۳۹۲ موفق به انتشار ۱۶ عنوان کتاب شد.

آنچه در ادامه می آید معرفی اجمالی این آثار است که از اردیبهشت تا اسفند ۱۳۹۲ به چاپ رسیده است.

مفتاح التفاسیر
مفتاح التفاسیر یکی از چند کتاب مجموعه رساله های دینی و کلامی رشیدالدین فضل الله همدانی (متولد ۶۴۵ یا ۶۴۸) و مقتول به سال ۷۱۸ ق.)، طبیب، مورخ، دیوانسالار و وزیر سه پادشاه سلسلۀ ایخانی است. مفتاح التفاسیر کتاب دوم مجموعه رشیدیه، به دو بخش «اصل» و «ذیل» تقسیم شده است. اصل مشتمل است بر دیباچه و دو قسم. قسم اول دارای دو رساله است: یکی در بیان اعجاز و فصاحت قرآن و معانی بی نهایت آن، و دیگر در بیان حال مفسران و اصولی که آنها باید رعایت کنند. قسم دوم این کتاب، در شش رساله به مباحث خیر و شر، اجر اعمال حسنه و سیئه و صبر، درازی و کوتاهی عمر ، جبر و قدر، تناسخ و حشر، و بیان استعداد و سعادت و طالع نیک و اقبال دولت و توفیق می پردازد. این کتاب یک ذیل هم با عنوان رسالۀ نفایس الافکار دارد.
مفتاح التفاسیر تألیف رشیدالدین فضل الله همدانی با مقدمه، تحقیق و تصحیح دکتر هاشم رجب زاده منتشر شده است.

رسالۀ محیطیه
در بخش نخست این اثر زندگی نامۀ کاشانی، نکته ای دربارۀ درگذشت کاشانی، نوآوری های کاشانی، نظرات دانشمندان معاصر دربارۀ اهمیت کاشانی، کارنامۀ کاشانی، کاشانی و کسرهای ده دهی، معرفی دست نویس شمارۀ ۵۳۸۹ کتابخانۀ آستان قدس رضوی، چاپ الرساله المحیطیه و پژوهش های مربوط به آن و منابع را شامل می شود.
در ادامه این اثر به فهرست المحتویات الرساله المحیطیه پرداخته شده است.متن عربی منتشر شده به کوشش لوکای و نمایۀ عام دستنویس بخش های پایانی این کتاب است. غیاث الدین جمشید کاشانی، بی گمان در شمار برجسته ترین ریاضی دانان و اخترشناسان ایرانی، بلکه برجسته ترین ریاضی دان عصر خود بوده و آثار ارزشمندش مورد توجه پژوهش گران ریاضیات و نجوم جهان بوده و هست. کتاب الرساله المحیطیه را بایستی شاهکار علمی کاشانی دانست که در آن نسبت محیط دایره به قطر آن، یعنی عدد پی را به دست آورده است.
کتاب الرساله المحیطیه تألیف غیاث الدین جمشید کاشانی با مقدمه یونس کرامتی، به همت مرکز پژوهشی میراث مکتوب و با همکاری آستان قدس رضوی و موسسه آموزش عالی غیاث الدین جمشید کاشانی، منتشر شده است.

مجالس
مجالس سخنان، لطایف و اشارات یکی از صوفیان و شاعران دورۀ ایلخانی به نام جلال الدین عتیقی است. ابوالمجد تبریزی، که زمانی مرید وی بوده، از سال ۷۱۲ تا ۷۱۸ ق. برخی از سخنان او را یادداشت کرده و در سال ۷۲۳ ق. در سفینۀ تبریز درج کرده است. بر اساس تاریخی که در ابتدای هر مجلس آمده تعداد مجالس ۲۲ مجلس است که ابوالمجد بنا به سلیقۀ خود آنها را در ۶۷ قسمت مجزا گنجانده است. مجالس مملو از صور خیال شگفت آور است و به آیات و احادیث و اشعار عربی و فارسی آراسته شده است.
کتاب مجالس تألیف جلال الدین عبدالحمید عتیقی تبریزی (سدۀ هفتم و هشتم هجری) به تصحیح و تحقیق سعید کریمی منتشر شده است.

شرح التعرف لمذهب التصوف
شرح التعرف لمذهب التصوف علاوه بر بر ارزش های محتوایی که دارد، از دید گونه شناسی زبان فارسی خراسانی و تاریخ نسخه پردازی نگارش های کهن پارسی حائز اهمیت است. این نسخه که در موزۀ ملی پاکستان نگهداری می شود، پس از نسخۀ منحصر به فرد «الابنیه عن حقائق الادویه» به خط اسدی طوسی دانشمند سده پنجم هجری قمری، دومین نسخه موجود کهن پارسی است.
مؤلف این اثر ابوابراهیم اسماعیل بن محمد مستملی بخاری است. اسمعیل مستملی بخاری بی تردید از زمره پَس روان محمد کلابادی بخاری (د ۳۸۰ ه. ۹۹۰ م یا ۳۸۴ ه. / ۹۹۴ م) مؤلف التعرف لمذهب التصوف را در جمع اصحاب کلابادی فراگرفته و نیز بر اثر خواستاری اصحاب کلابادی، به گزارش و شرح اثر شیخش اهتمام کرده است. این نکته را نه تنها از نقد داخلی شرح التعرف می توان برگرفت بل که قراین متواتر تاریخی در میان خواجگان از سدۀ چهارم تا قرن نهم هجری بر آن تأکید دارد و آن را تأیید می کند. این کتاب با مقدمه نجیب مایل هروی منتشر شده است.

شرح المقدمه فی الکلام
شرح المقدمه فی الکلام تألیف نجیب الدین ابوالقاسم عبدالرحمن بن علی بن محمد الحسینی با مقدمه زابینه اشمیتکه و حسن انصاری و مشارکت مرکز پژوهشی میراث مکتوب، مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه آزاد برلین و کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران منتشر شده است.
این کتاب چاپ نسخه برگردان نسخه ای خطی است از کتاب شرح المقدمه الکلام که اصل آن در مجموعه عاطف افندی در کتابخانۀ سلیمانیۀ استانبول نگهداری می شود. این نسخۀ نفیس و کهنسال شرحی است از عالمی امامی از حلب در سدۀ ششم قمری بر مقدمۀ شیخ طوسی در علم کلام که می دانیم خود از آثار بسیار ارزشمند شیخ است. این رسالۀ کوتاه شیخ طوسی، موسوم به مقدمه فی المدخل الی علم الکلام دربارۀ مصطلحات متکلمان و خاصه مباحث آنان در رابطه با مسائل لطیف و از آن جمله حقیقت وجود و اعراض و صفات و افعال است.
اهمیت این کتاب برای آموزش و تعلیم و تعلم و بحث در مجالس درس تا آنجا بوده که نه تنها خود شیخ طوسی بعدا دست کم یک شرح بر آن نگاشت، بلکه چندین شرح بر این کتاب تاکنون شناسایی شده که از آن جمله شرحی مفقود از قطب الدین راوندی موسوم به جواهرالکلام فی شرح مقدمه الکلام است.

سام نامه
منظومۀ سام نامه حماسه ای عاشقانه است که بر محور عشق سام، جهان پهلوان ایرانی، به پریدخت، دختر فغفور چین، شکل گرفته است. این اثر به خاطر آمیختگی با همای و همایون تاکنون به اشتباه به خواجوی کرمانی نسبت داده شده بود؛ اما مصحّح در مقدّمه ثابت کرده است که سام نامه از او نیست و احتمالاً توسّط چند نفر در فاصله زمانی قرن هشتم تا یازدهم سروده شده و سراینده یا سرایندگان این اثر خواسته اند با آوردن شرح دلاوری ها، پهلوانی ها و دلدادگی های سام به زعم خود خلأ موجود در شاهنامه پیرامون این شخصیت را پر کنند. هرچند این اثر به لحاظ ویژگی های سبکی، زبانی و ادبی متن یکدست و همگونی ندارد، اما بخش هایی از آن گنجینۀ با ارزشی از اطّلاعات اساطیری، واژه های کهن و صنایع ادبی می باشد.
سام نامه (فارسی) از سراینده ای ناشناس به تصحیح وحید رویانی منتشر شده است.

خلاصه الاشعار و زبده الافکار (بخش قم و ساوه)
تذکره بزرگ خلاصه الاشعاراثر تقی الدین کاشانی معروف به میرتذکره (زنده در ۱۰۱۶) دارای یک مقدمه، چهار رکن و یک خاتمه است. رکن اول مشتمل بر دو جلد و حاوی احوال و اشعار قصیده سرایان قدیم از آغاز عهد غزنوی تا قرن هشتم است. رکن دوم شامل احوال و اشعار غزل سرایان و بعضی قصیده سرایان تا پایان قرن هشتم است. رکن سوم حاوی تراجم و اشعار غزل سرایان و بعضی قصیده سرایان از حافظ به بعد است.
رکن چهارم دربردارنده شرح حال و اشعار شعرای زمان سلطان حسین میرزا از جامی تا زمان تألیف کتاب است. در این چهار رکن احوال و اشعار ۲۴۷ تن آمده است. در اثر حاضر شرح حال شعرای قم و ساوه بیان شده است
خلاصه الاشعار و زبده الافکار (بخش قم و ساوه) به تألیف میرتقی الدین کاشانی تصحیح و تحقیق دکتر علی اشرف صادقی به چاپ رسیده است.

سندبادنامه
سندبادنامه کتابی است در آداب کشورداری و رفتار با رعیت و از حیث ترکیب و ساختمان شبیه کلیله و دمنه. یعنی یک داستان اصلی که در ضمن آن حکایت ها و قصص دیگری نیز می آید. متن این کتاب به اشعار فارسی وعربی نیز آمیخته است.
محمد بن علی بن حسن ظهیری کاتب سمرقندی، نویسنده این اثر، از مترسلان و کاتبان بزرگ ایران در قرن ششم هجری و صاحب دیوان رسائل قلج طمغاج خان از پادشاهان آل افراسیاب بوده است. ظهیری سمرقندی صورت ساده سندبادنامه را با استفاده از آیات قرآن، احادیث، صنایع مختلف ادبی و اشعار و امثال فارسی و عربی به نثر فنی آراسته است.
سندبادنامه به تصحیح سید محمدباقر کمال الدینی به چاپ رسیده است.

نسخه برگردان کتاب التفصیل لجُمَل التحصیل
از میان انبوهی کتاب که به قاضی عبدالجبار همدانی، متکلم نامدار معتزلی (د. ۴۱۵ ق) نسبت داده شده، متأسفانه شماری محدود در روزگار ما در اختیار است. البته باید گفت که ما نسبت به گذشتگان نزدیک خود از این لحاظ بسیار خوش اقبال تر بوده ایم؛ چرا که تقریباً از سدۀ هفتم قمری عمدۀ آثار معتزلی و از جمله آثار قاضی عبدالجبار در اختیار نویسندگان و دانشمندان اسلامی مراکز اصلی دانش و تمدن اسلامی نبوده و صرفاً شماری از آنها در اختیار زیدیان یمن قرار داشته است.
کتاب التفصیل لجُمَل التحصیل تألیف سلیمان بن عبدالله الخُراشی با مقدمۀ حسن انصاری و یان تیله (فارسی و انگلیسی) از سوی مرکز پژوهشی میراث مکتوب و مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه آزاد برلین، به بهای ۲۷۰۰۰۰ ریال به چاپ رسیده است.

جامع التواریخ (ایران و اسلام)
یکی از مهم ترین آثاری که مرکز پژوهشی میراث مکتوب در سال ۱۳۹۲ منتشر کرد دوره سه جلدی جامع التواریخ (ایران و اسلام) است.
خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی (درگذشته ۷۱۸ ق.) طبیب، مورّخ و دیوان‌ سالار و وزیر سلسله ایلخانیان، دارای آثار متعددی در زمینه‌های تاریخ، تفسیر، علوم قرآن، طبّ و آیین مملکتداری می‌باشد. در میان این آثار جامع التواریخ اهمیت ویژه‌ای دارد. البته این اثر تألیف مستقیم خود او نیست، بلکه توسط گروهی از محققان و مترجمان و زیر نظر وی آماده شده است. بخش ایران و اسلام از جامع التواریخ رشیدالدین فضل الله بازنویسی از تاریخنامه طبری است. این اثر بر اساس معتبرترین نسخ تصحیح و در سه مجلد همراه با نمایه ها و شرح نسخه بدلها به زیور طبع آراسته شده است.
دورۀ سه جلدی جامع التواریخ (تاریخ ایران و اسلام) تألیف رشیدالدین فضل الله همدانی، به تصحیح محمد روشن به چاپ رسیده است.

خلاصه الاشعار و زبده الافکار (بخش شیراز و نواحی آن)
خلاصه الاشعار، در هر اصل به یکی از شهرها و نواحی جغرافیایی مختلف ایران اختصاص دارد. اثر حاضر نیز شرح حال شعرای شیراز و نواحی آن است. تقی الدین کاشانی بسیاری از اطلاعات خود را دربارۀ شاعران فارس از طریق منابع زیر به دست می آورده است:
۱ – شاعرانی که از فارس به کاشان مسافرت کرده بودند
۲ – شاعرانی که در سفرهای خود با آن ها دیدار داشته است
۳ – جُنگ ها و تذکره ها
۴ – گفته های معتمدان.
خلاصه الاشعار از منابع موثقی است که در مدخل خواجه عبدی بیگ از محل تولد و سال فوت وی سخن گفته و احیاگر بخش هایی از دیوان غزلیات و قصاید اوست که نگارنده، در فهرست نسخه های خطی موجود، اطلاعاتی از آن ها به دست نیاورده است. پس از مقدمۀ مصحح (نفیسه ایرانی) در این بخش از اثر، به قسمت هایی از زندگی و اشعار شعرای دارالافاضل شیراز و نواحی آن پرداخته شده است.
خلاصه الاشعار و زبده الافکار (بخش شیراز و نواحی آن) تألیف میرتقی الدین کاشانی به تصحیح نفیسه ایرانی از سوی مرکز پژوهشی میراث مکتوب منتشر شده است.

کلیات بسحق اطعمه (با تجدید نظر و اضافات)
شیخ جمال الدین ابواسحاق حلاج اطعمۀ شیرازی، از شاعران و نویسندگان توانمند عرصۀ طنزپردازی و نقیضه سرایی، سدۀ نهم هجری است. اثر حاضر کلیات اطعمه شامل کنزالاشتهاء، قصاید، مثنویات، نقیضه ها، مقطعات، رباعیات و آثار منثور وی است. مجموعۀ این اثر گرچه دربارۀ توصیف گونه های غذا و نوشیدنی است، اما حاوی اطلاعات ارزشمند ادبی، تاریخی، اجتماعی و علمی گوناگون نیز می باشد. او نه تنها در طنزگویی و نقیضه سرایی توانمند بود، در تحلیل آثار هنری شاعران نام آور ادب فارسی چون حافظ، سعدی، مولوی، انوری، سلمان ساوجی، امیرحسین دهلوی و شاه نعمت الله ولی دیدی روشن و خردمندانه داشت.
این کتاب که یکی از متون اصیل طنز فاخر در ادب فارسی است، به همت دکتر منصور رستگار فسایی و با مقابلۀ نسخ معتبر تصحیح و توسط مرکز پژوهشی میراث مکتوب، در سال ۱۳۸۲ به زیور طبع آراسته شده بود، بعد از سال ها نایاب بودن، با تجدید نظر و اضافاتی از سوی مصحح، منتشر شده است.

عهدنامۀ مالک اشتر
نامۀ امام علی بن ابی طالب (ع) به مالک اشتر نخعی، معروف به «عهد» یا «فرمان مالک اشتر» جامع ‌ترین نامه ‌ای است که سید رضی در کتاب شریف نهج البلاغه از آن حضرت آورده و در آن بیش از دیگر نامه ‌ها به مسائل جامعه و ارکان حکومت پرداخته شده است. عهدنامه را از دیرزمان، چندین بار به زبان فارسی ترجمه کرده‌اند، یکی از این ترجمه‌ هاست، برگردان محمّد ابراهیم نواب تهرانی (د: ۱۲۹۹ ق.) که آن را از بهترین و استادانه ‌ترین نثرهای عصر قاجار شمرده‌اند.
در این دفتر ترجمۀ بدایع ‌نگار تهرانی به همراه دست ‌نوشته ‌ای به خط تویسرکانی از آن ترجمه (مکتوب به سال ۱۲۹۷ ق.) تقدیم خوانندگان شده است.مصححان علاوه بر مقابلۀ نسخه ها، ترجمه را نیز با متن عربی عهدنامه سنجیده است و در پای صفحه به افتادگی ها و احیاناً انحراف ترجمه از اصل اشاره کرده اند. ترجمه مقدمه به انگلیسی این اثر را دکتر محمود امیدسالار بر عهده داشته است. کتاب عهدنامه مالک اشتر ترجمۀ محمدابراهیم بدایع نگار تهرانی با مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمد شادروی منش و محمود عابدی از سوی مرکز پژوهشی میراث مکتوب منتشر شده است.
یادآور می شود چاپ و انتشار این اثر با حمایت مالی جناب آقای امیرناصر صیرفیان امکان پذیر شده است.

رساله اسطرلاب کوشیار گیلانی
کوشیار گیلانی ریاضیدان و منجم برجستۀ ایرانی در قرن چهارم هجری رساله‌ای دربارۀ اسطرلاب نوشته است. اسطرلاب یکی از رایج‌ترین ابزارهای نجومی دورۀ اسلامی بود که برای تعیین ساعت، یافتن موقعیت جرمهای آسمانی، تعیین اوقات شرعی، پیدا کردن جهت قبله و همچنین برای کارهای مربوط به نقشه‌برداری به کار می‌رفت. کوشیار رسالۀ اسطرلاب خود را به عربی نگاشته است.
متن اصلی رسالۀ اسطرلاب کوشیار گیلانی تاکنون منتشر نشده است. برگزاری همایش «میراث علمی کوشیار گیلانی» در هزار و پنجاهمین سالگرد تولد کوشیار گیلانی فرصت مناسبی بود تا این متن ارزشمند علمی نیز منتشر شود. از متن عربی رسالۀ اسطرلاب کوشیار گیلانی نسخه های پرشماری در کتابخانه های ایران و کشورهای دیگر به جا مانده است.
کتاب حاضر شامل تصویر نسخۀ خطی ترجمۀ فارسی کهنی از این رساله، تصحیح متن ترجمۀ فارسی، تصحیحی از متن اصلی رساله و ترجمۀ ژاپنی آن است.
رساله اسطرلاب کوشیار گیلانی به کوشش دکتر محمد باقری در شمارگان ۵۰۰ نسخه به بهای ۱۲۰۰۰۰ ریال منتشر شده است.

سه رساله از کوشیار گیلانی
کتاب حاضر شامل تصویر نسخۀ خطی رساله های عربی زیر است:
رسالۀ حساب کوشیار
زیج بالغ کوشیار (ناقص)
شرح ابوعبدالله محمد بن عبدالکریم دکالی مغربی بر مجمل الاصول کوشیار
رسالۀ حساب کوشیار تنها اثر ریاضی به جا مانده از اوست. تا مدتها تصور می شد که رسالۀ حساب کوشیار کهن ترین متن عربی موجود دربارۀ حساب هندی است. در سال ۱۹۶۶ م. مرحوم استاد احمد سلیم سعیدان، تاریخ نگار ریاضی اهل فلسطین که در اردن می زیست، کتاب الفصول فی حساب الهند اثر ابوالحسن احمد بن ابراهیم اقلیدوسی را که در حوالی ۳۴۰ ه.ق در دمشق فعالیت می کرد معرفی و در سال ۱۹۷۳ م. آن را منتشر کرد. اکنون می دانیم که کوشیار در سال ۳۵۲ یا ۳۵۳ ه.ق متولد شده است.
سه رساله از کوشیار گیلانی (رسالۀ حساب و بخشی از زیج بالغ و شرح مجمل الاصول) با مقدمۀ دکتر محمد باقری از سوی مرکز پژوهشی میراث مکتوب منتشر شده است.

رسالۀ اثبات العقل المجرد
کتاب رسالۀ اثبات العقل المجرد در روزهای پایانی سال ۱۳۹۲ از سوی مرکز پژوهشی میراث مکتوب منتشر شد.
خواجۀ طوسی در تجرید الاعتقاد، بدون آن که نظریۀ وجود عقول را رد کند، براهین اقامه شده بر وجوه عقل مفارق را دارای خلل توصیف می کند. وی بعدها در رسالۀ کوتاهی که در این خصوص نگاشته است، برهان ابتکاری خویش را در اثبات عقول ارائه دهد.
این مجموعه ره آورد تلاش و پژوهش محققان مسلمان از قرن هفتم تا قرن یازدهم را در تحلیل ابعاد معرفت شناختی، منطقی و وجودشناختی برهان حقایق ابدی ارائه و تاثیر خواجه نصیرالدین طوسی را در منطق پژوهی پس از خود ترسیم می کند. مقدمه مفصل و محققانه مصحح کتاب به همراه تعلیقات و نمایه های پنج گانه آن، رساله اثبات العقل را به شکل کتابی تحقیقی و کاربردی برای دانشجویان و پژوهش گران حوزه فلسفه و کلام شیعی ارائه کرده است. رسالۀ اثبات العقل المجرد ضمن تلاش برای احصای تک نگاره های موجود وابسته به رسالۀ اثبات العقل خواجه نصیرالدین طوسی، به تحقیق و تصحیح انتقادی رساله و تعلیقات مربوط به آن پرداخته است.
رسالۀ اثبات العقل المجرد تألیف خواجه نصیرالدین طوسی و شروح آن (شمس الدین کیشی، جلال الدین دوانی، شمسا گیلانی و …) با مقدمۀ احد فرامرز قراملکی با تصحیح و تحقیق طیبه عارف نیا منتشر شده است.

گزارش از سیده معصومه کلانکی

ارسال دیدگاه

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

کلید مقابل را فعال کنید

مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب
تهران، خیابان انقلاب اسلامی، بین خیابان ابوریحان و خیابان دانشگاه، شمارۀ 1182 (ساختمان فروردین)، طبقۀ دوم، واحد 8 ، روابط عمومی مؤسسه پژوهی میراث مکتوب؛ صندوق پستی: 569-13185
02166490612