به لطف مرحوم محمد شیروانی کتابدار پیشین کتابخانۀ مرکزی که واسطۀ ازدواج استاد عطاردی هم شده بودند، به منزل ایشان واقع در امام زاده قاسم رفتم و با ایشان دیدار و در بارۀ تصویر نسخه هایی که از هند آورده بودند، گفت و گو کردم. آن مرحوم چنانکه شرح سفرهای متعدد خود را به شبه قارۀ در کتاب سیری در کتابخانه های هند و پاکستان نوشته اند، نسخه های خطی بسیاری را در کتابخانه های هند و پاکستان ملاحظه کرده و بعضاً با امکانات محدودی که داشتند، یا از آن ها میکروفیلم تهیه کرده و یا روزها در کتابخانه ها وقت خود را به استنساخ نسخ خطی شیعی گذراندند. در کتابخانۀ بزرگ منزل ایشان نزدیک به 500 نسخه عکسی و میکروفیلم از نسخ ارزشمند ره آورد سفرهای ایشان بود. لطف فرمودند تصویر برخی را برای گرفتن کپی و استفاده به ما امانت دادند. از میان کارهایی که از کتابخانه انستیتو کاما بمبئی گرفته بودند، کتاب جغرافیای نیمروز پژوهش ذوالفقار کرمانی بود که وی به دستور ناصرالدین شاه برای نقشه برداری منطقه سیستان مأمور شده و تمام اطلاعات حاصله را در این کتاب گردآورده بود.
جغرافیای نیمروز یکی از کارهای سودمند جغرافیای تاریخی است که میراث مکتوب با همکاری مرکز فرهنگی خراسان -که توسط خود مرحوم عطاردی بنیان گذاری شده- به عنوان سومین کتاب میراث مکتوب در سال 74 ش منتشر کرد. هدف اصلی آن مرحوم این بود که آنچه در منابع درباره خراسان بزرگ آمده گردآورده و منتشر سازد. کاری که او کرد چندین مؤسسه با بودجه های میلیاردی نتواستند بکنند. زیرا عشق و شیدایی او به گردآوری مواریث شیعی و منابع فرهنگی خراسان شناسی چنان وصف ناپذیر بود که می توان گفت مراکز فرهنگی دولتی توان انجام چنین کارهایی را نداشته و ندارند.
استاد عزیزالله عطاردی اغلب تمام کارهای تولید کتاب را از مرحله حروفچینی، غلط گیری، خرید کاغذ، دیدن نمونه های چاپی در چاپخانه، اخذ مجوز ارشاد، توزیع و فروش را خود انجام می داد و شاید تاریخ فرهنگی ما کسی را مانند ایشان سراغ نداشته باشد. با این حال تأسیس مرکز خراسان شناسی و نشر عطارد و تصحیح و ترجمه و تألیف دهها کتاب ارزشمند حاکی از توفیقات الهی و مددهای ربانی و عنایات خاصه نسبت به ایشان است.
آشنایی با فعالیت های علمی استاد عزیزالله عطاردی
حاج شیخ عزیزالله عطاردی در پنجم آذرماه 1307 ش در روستای بگلر از توابع شهرستان قوچان زاده شد و تحصیلات مقدّماتی را در همانجا آغاز کرد. سپس در سال 1325 ش وارد حوزۀ علمیۀ قوچان و پس از آن به سال 1327 ق به ادامۀ آموزش های خود در حوزۀ علمیۀ مشهد پرداختند. سه سال بعد، در آذرماه 1331 ش ایشان راهی تهران شده و در مدرسۀ علمیۀ حضرت عبدالعظیم شهر ری سکونت گزیده و پس از یک سال اقامت در آنجا، حجره ای در مدرسۀ شیخ عبدالحسین در بازار تهران گرفته و تحصیلات خود را ادامه دادند. در همین مدّت ایشان به شهر قم نیز رفت و آمد داشته و از حوزه های درسی استادان آن شهر استفاده می کردند.
ایشان در همین دورۀ در تهران، همکاری در چاپ چند کتاب دینی را آغاز کردند که از جملۀ آن ها همکاری در چاپ تحف العقول و نیز همکاری در چاپ کافی کلینی هر دو همراه با علی اکبر غفاری –مؤسّس مکتب الصدوق- است. استاد عطاردی غلط نامۀ کتاب کافی را نیز در همان زمان منتشر کردند.
نیز در همین روزگار است که نخستین اثر تألیفی ایشان با عنوان «عبدالعظیم حسنی حیاته و مسنده: یا زندگانی حضرت عبدالعظیم حسنی و روایات او» به سال 1342 ش منتشر شد.
همچنین در سال 1343 ش رهسپار نجف اشرف شدند و در مدّت یک سال اقامت در آنجا به محضر برخی اساتید حاضر شده و اجازۀ روایت دریافت کردند.
در اسفندماه سال 1344 ش به مکّه و مدینه مشرّف گشتند و پس از بازگشت، در سال 1345 ش رهسپار هند و پاکستان و افغانستان راهی شدند. استاد عطاردی در سال های آتی سفرهایی علمی به کشورهای گوناگون آسیا و اروپا داشته اند که در این میان، طولانی ترین اقامت هایشان در شبه قاره بوده است.
ایشان از آغاز کار پژوهشی خود به نگارش 31 عنوان کتاب تألیفی، 9 عنوان ترجمه، 9 عنوان تصحیح پرداخته اند که از میان آن ها، بخشی از موضوعات دارای گرایش تخصّصی بوده است. برای نمونه پس از تدوین کتاب عبدالعظیم حسنی حیاته و مسنده استاد عطاردی به تألیف مسند ائّمه شیعه پرداختند. از دیگر گرایش های تخصّصی ایشان، نگارش آثاری دربارۀ خراسان بزرگ و بویژه آستان مشهد امام رضا «ع» بوده است.
به پاس سال ها تلاش استاد عطاردی در زمینه پژوهش های مرتبط با اسلام و تشیّع و نیز فرهنگ خراسان،در سال 1385 ش همایش گرامیداشتی برای ایشان برگزار شد و به همان مناسبت، دو جلد «مجموعه آثار همایش گرامیداشت استاد عطاردی» حاوی مقالات، مصاحبه ها و خاطرات به قلم تنی چند از دانشمندان منتشر شد.