این پژوهشگر دربارۀ ضرورت تصحیح و بازبینی متون سانسکریت معتقد است: متأسفانه در هند، پژوهشگران توانایی تصحیح این کتاب ها را ندارند تا برای زیبایی شناسی از آن استفاده کنند.
آنچه در ادامه می آید گفت و گوی مرکز پژوهشی میراث مکتوب با این پژوهشگر هندی است.
برای آغاز لطفاً دربارۀ تحقیقاتی که در زمینۀ ریشه شناسی واژه ها سانسکریت و زبان فارسی انجام داده اید کمی توضیح دهید.
تمرکز من هم اکنون بر روی دو موضوع است؛ نخست تاریخ زبان های قدیمی هند و زمانی که زبان فارسی وارد هند شد و در کتاب های قدیمی هند، مورد استفاده قرار گرفت. متأسفانه در هند، پژوهشگران توانایی تصحیح این کتاب ها را ندارند تا برای زیبایی شناسی از آن استفاده کنند. موضوع دیگری که من دربارۀ آن تحقیق می کنم متن شناسی است و اینکه ما چه مفهومی از متن داریم و چگونه می توانیم نسخه های خطی سانسکریت را تصحیح کنیم؛ زیرا اکثر این نسخه ها از نظر سیاسی و اجتماعی دارای اهمیت بسیاری هستند.
با توجه به تحقیقاتی که انجام داده اید چه تفاوت هایی میان تصحیح متن به زبان فارسی و زبان سانسکریت وجود دارد؟
تفاوت های بسیاری میان متون فارسی و سانسکریت دیده می شوند. از لحاظ روش تصحیح متون تفاوت چندانی مشاهده نمی شود، ولی در زمان گذشته برای مردمی که از زبان سانسکریت استفاده می کردند زبان نوشتار اهمیت زیادی نداشته و آنها بیشتر از زبان گفتار استفاده کرده اند. کسانی که زبان سانسکریت را یاد گرفتند اغلب سینه به سینه این زبان را آموخته اند. در قرن هفدهم و هجدهم میلادی گاهی دانشمندان هند یک نسخۀ سانسکریت را پیدا می کردند اما هر آنچه از استاد خود یاد می گرفتند برایشان مهم تر از نسخۀ مکتوب بوده و این موضوع زیان بسیاری به ادبیات نوشتاری وارد کرده است. در حالیکه در زبان فارسی این موضوع بالعکس است و دانشمندان به نسخه های خطی اهمیت بسیاری داده اند.
چه وجه تشابه و یا تفاوتی میان فارسی باستان و زبان سانسکریت دیده می شود؟
فارسی باستان مانند متن اوستا، تشابه زیادی با متون سانسکریت دارد و میان این متون ساختارهای مشابه بسیاری دیده می شود. با این حال سانسکریت قدیمی تر است و متون سانسکریت بر اوستایی تأثیرگذارتر هستند تا متون اوستایی بر سانسکریت.
در سال های اخیر پیشرفت شبه قاره و به ویژه کشور هند را در زمینه تصحیح و نسخه شناسی متون چگونه ارزیابی می کنید؟
هند در زمینۀ نسخه شناسی پیشرفت های بسیاری کرده است. علم نسخه شناسی 200 سال پیش به هند وارد شد و نسخه شناسان در هند روش های تصحیح را ایجاد کردند که بعدها به اروپا رفت. در این میان دو گروه دانشمندان بودند که در قرن دهم دربارۀ نسخه شناسی و روش تصحیح متون مباحثی را مطرح کردند. یک گروه بر روی کتاب های مقدس مسیحیان و یهودیان تحقیق کردند و گروه دیگر بر روی سانسکریت به پژوهش پرداختند. فعالیت این دو گروه سبب ایجاد روش های تصحیح متون در هند شد. در زمینۀ تصحیح متون سانسکریت هم در سال های اخیر هند پیشرفت های خوبی کرده و این روش ها برای مطالعۀ زبان های دیگر، تحقیق بر زبان شناسی تاریخی در هند و رابطۀ بین زبان ها به ویژه زبان ها باستانی استفاده می شود.
در زمینه فهرست نویسی متون و به ویژه متون سانسکریت کشور هند به چه موفقیت هایی دست یافته است؟
فهرست نویسی در زمینۀ ادبیات فارسی و عربی در هند در مقایسه با کارهایی که در حوزۀ زبان سانسکریت انجام شده پیشرفت زیادی کرده است زیرا محققان بر روی نسخه های سانسکریت مطالعۀ زیادی نکردند و برای مصححان این موضوع چندان مهم نبوده ولی علم فهرست نویسی در زمینۀ ادبیات ایرانی و عربی پیشرفت بسیاری کرده است.
مؤسساتی در هند به فعالیت می پردازند در زمینه احیای زبان سانسکریت چه اقداماتی انجام داده اند؟
مؤسساتی متمرکز مانند مرکز پژوهشی میراث مکتوب در هند وجود ندارد اما چند موزه هستند که مؤسساتی دارند که کار نسخه شناسی را انجام می دهند.
در پایان وضعیت زبان فارسی در هند را چگونه ارزیابی می کنید؟
تعداد مردمانی که زبان فارسی را در هند می خوانند بسیار کم است، ولی کسانی که زبان فارسی اردو را می خوانند با بیدل بیش از باقی شاعران آشنا هستند.
گفت و گو از سیده معصومه کلانکی