میراث مکتوب- دهمین نشست گروه تاریخ انجمن ایرانشناسی، با همکاری موسسه فرهنگی هنری ققنوس، به رونمایی از مجموعه تاریخ ایران باستان نوشتۀ محسن جعفری (انتشارات ققنوس) اختصاص داشت.
محمود جعفری دهقی، رئیس انجمن ایرانشناسی در این نشست به بیان سابقه انجمن علمی ایرانشناسی پرداخت و گفت: ما با این مسئله مواجه بودیم که فارغ‌التحصیلان رشته‌های تاریخ و باستان‌شناسی به کارهای مربوط به رشته خود مشغول نمی‌شوند. به همین دلیل تصمیم گرفتیم تا انجمن علمی‌ای تاسیس کنیم که پژوهشگران را گرد هم بیاورد. هنگام تاسیس انجمن متوجه شدیم که حدود هفتاد سال پیش این انجمن با همین نام توسط اساتیدی مانند دکتر محمد معین و دکتر صفا تشکیل شده است.
او به اهمیت دوران ایران باستان اشاره کرد: در ایران باستان تحولات بنیادینی اتفاق افتاده است. حوزه‌ای علمی در این سرزمین شکل گرفت که در عرصه‌های گوناگونی تاثیرگذار بوده است. این حوزه فکری جنبه‌های فلسفی، سیاسی و علمی داشته است. جهان در آن رویکرد عرصه تضاد میان شر و خیر است و این مسئله مایه اصلی این تفکر است. در زمینه پزشکی نیز پیشرفت‌های مهمی در آن زمان رخ داده است که در کتاب دینکرد به آن اشاره شده است. در عرصه نجوم نیز بیش از ۱۵۰۰ سال کار شده است که حاصل آن را در دوره اسلامی می‌بینیم. این تاریخ بسیار مهم است و باید به جوانان معرفی شود. یکی از دلایل انتشار چنین آثاری نیز همین است.
در ادامه محسن جعفری، پژوهشگر و نویسنده مجموعه، به معرفی کتاب‌های خود پرداخت: من همیشه با این مسئله مواجه بودم که کتاب‌های تاریخی مناسبی برای خوانندگان غیرمتخصص وجود ندارد و به این فکر افتادم که نگارش چنین کتاب‌هایی بسیار اهمیت دارد و تلاش کردم این مجموعه را بر همین مبنا بنویسم. نیاز به کتاب‌هایی داریم که تاریخ و فرهنگ ایران را با زبانی روان و غیرتخصصی به خوانندگان عرضه کند. از سوی دیگر من با مجموعه تاریخ جهانِ انتشارات ققنوس آشنا بودم و جای خالی چنین کتاب‌هایی درباره تاریخ ایران را احساس می‌کردم. اواخر سال ۱۴۰۰ جلد اول این مجموعه را به پایان رساندم. این مجموعه قرار است تا ده جلد و تا دوره مشروطه ادامه پیدا کند.
او به ویژگی کتاب‌ها اشاره کرد: ساختار کتاب به این شکل است که در ابتدای کتاب‌ها سالشمار رویدادهای مهم آن دوره قرار داده شده است تا خواننده با روند کلی اتفاقات آن آشنا شود. کتاب‌ها نه فصل دارند؛ که هفت فصل به تاریخ سیاسی اختصاص داده شده است و دو فصل به مسائل تمدنی و فرهنگی. در پایان هر کتاب نیز کتاب‌هایی برای مطالعه بیشتر معرفی شده‌اند. مهم‌ترین مسائل تاریخی در این کتاب‌ها گزینش شده‌اند.
وی ادامه داد: البته در این کتاب‌ها صرفاً به تاریخ سیاسی پرداخته نشده و به موضوعات دیگری مثل دین و ادبیات و هنر نیز اشاره شده است. ویژگی دیگر این کتاب‌ها این است که رویکردی بین رشته‌ای دارد و از رویکرد باستان‌شناسی و پژوهش هنر نیز استفاده شده است. من تاکید زیادی داشته‌ام بر سندهای تاریخی. سعی شده است که تصاویر این اسناد در کتاب قرار بگیرند.
ایرادات منطقی روایت مرگ کوروش بزرگ
سپس آرزو رسولی، پژوهشگر و استاد دانشگاه، به بیان نکات خود پرداخت و گفت: جای خالی چنین مجموعه‌ای واقعا احساس می‌شد زیرا دچار کمبود چنین منابعی هستیم. کتاب‌ها بسیار روان و جذاب نوشته شده‌اند. تنظیم کتابنامه دقیق صورت گرفته است.
وی افزود: از دیگر ویژگی‌های خوب کتاب‌ها این است که جلد اول با تعریف تاریخ و مسائل حول آن شروع شده است. همچنین به پیوند تاریخ و جغرافیا و مسئله کمبود آب در ایران اشاره شده است؛ این مسائل در دیگر منابع کمتر دیده شده است. به تمدن‌های پیشاآریایی نیز اشاره شده است.
او ادامه داد: اشکالی که در جلد دوم وجود داشت نحوه ارجاع‌دهی به منابع کلاسیک است؛ مهم است که به بندهای این کتاب‌ها ارجاع داده شود و نه صفحه‌ها. مسئله دیگری که کمی مناقشه‌برانگیز است نحوه مرگ کوروش بزرگ است؛ روایتی که معمولا ارائه می‌شود دچار ایرادات منطقی است. به نظر می‌رسد کوروش پس از مجروح شدن در جنگ به پاسارگاد بازگشته است و در آنجا درگذشته است. اقدامات داریوش با دسته‌بندی دقیقی توضیح داده شده است که کم‌نظیر است. بهتر بود که علت به آتش‌کشیدن تخت جمشید اشاره می‌شد؛ به نظر می‌رسد در آن زمان شاهد مقاومتی از سوی مردم بوده‌ایم و اسکندر به این دلیل این تصمیم را گرفت.
نکته دیگری که اهمیت دارد تسامح دینی هخامنشیان است؛ آن‌ها فقط زمانی این تسامح را زیر پا می‌گذاشتند که قومی تصمیم می‌گرفت به دلیل آیین قومی دیگر به آن‌ها ستم کند. این نکته برای روزگار کنونی نیز مهم است.
با مطالعه تاریخ می‌توانیم باورهای جامعه خود را متوجه شویم
سپس اسماعیل مطلوب کاری، پژوهشگر و نویسنده، به بیان نکات خود پرداخت و گفت: باید در هر نسل کتاب‌های تاریخی مجدداً نوشته شوند تا از تحقیقات جدید استفاده شود. با مطالعه تاریخ می‌توانیم باورهای جامعه خود را متوجه شویم. کتاب ویراستاری بسیار خوبی دارد. به نظر من جلد اول بهترین و دقیق‌ترین کتاب در این مجموعه است. این کتاب‌ها آثاری ترویجی هستند؛ یعنی نوشته شده‌اند تا مخاطبان به تاریخ ایران علاقه‌مند شوند. در قسمتی از کتاب نوشته شده است که واژه تاریخ از «ارخه» یونانی می‌آید اما چنین نیست؛ تاریخ از «ایستوریا» یونانی می‌آید.
او در ادامه گفت: به نظر من بزرگترین نقطه ضعف کتاب منبع‌شناسی است؛ برخی منابع کتاب بسیار قدیمی هستند و برخی منابع و ترجمه‌های آن‌ها متقن نیستند. در نگارش تاریخ اشکانی به برخی از مهم‌ترین منابع اشاره نشده است. همچنین باید به این نکته اشاره شود که ایلامْ شوش نیست و انشان شهر بسیار بزرگی بوده است. در جایی از کتاب اشاره شده است برای بررسی تاریخ اشکانی نیازمند بررسی سکه‌شناسی هستیم؛ این نکته بسیار مهمی است اما در کتاب به آن پرداخته نشده است و به منابع سکه‌شناسی اشکانی اشاره نشده است.
او پیشنهاداتی برای بهبود مجموعه ارائه داد و گفت: بهتر است چنین مجموعه‌هایی حتما مدیر پروژه و ویراستار محتوایی داشته باشد. همچنین بهتر است از الگوهای منابع مشابه در جهان استفاده شود؛ شاید بهتر باشد برای هر جلد از نویسنده‌ای متخصص استفاده شود.
منبع: ایبنا