میراث مکتوب- مرتضی رضوانفر عضو هیئت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با اشاره به اینکه در دوران اسلامی کتیبههای بنایی از لحاظ کیفی و محتوایی به دلایلی از بسامد بسیار بیشتری نسبت به گذشته در کشورهای شبه قاره برخوردارند، به تشریح مهمترین این دلایل پرداخت.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه با بیان اینکه در پژوهش میدانی بررسی کتیبههای فارسی بنگلادش، نزدیک به ۱۲۰ کتیبه شناسایی و مستند شده تصریح‌کرد: ارائه نتایج این پژوهش می‌تواند بخشی از تاریخ بنگلادش را به عنوان دومین کشور پرجمعیت جهان اسلام روشن و نقش زبان فارسی، عرفان ایرانی و هنرهای ایرانی در شکل‌گیری تاریخ دوره اسلامی بنگلادش را نمایان کند.
مجری این طرح گفت: بدون شک قدسی‌ترین هنر اسلامی، خوشنویسی و کتیبه‌نگاری است؛ نقشی که شمایل‌نگاری، نقاشی و مجسمه‌سازی برای عینیت بخشیدن به کلام الهی در معماری هندویی ایفا می‌کند، کتیبه و خوشنویسی نیز در معماری اسلامی ایفا می‌کند زیرا به دلیل کراهت و منع برخی هنرهای تصویری، در برهه‌ای از تاریخ دوران اسلامی، خوشنویسی این نقش را برعهده می‌گیرد و عطف به آن، زمینه پیدایش و تنوع خطوط و هنرهای تزئینی پس از اسلام فراهم می‌شود.
رضوانفر با بیان اینکه فتوحات اسلامی و ساخت بناهای مختلف مانند مسجد، خانقاه، مقبره، تکایا و مدارس دینی با معماری اسلامی یکی دیگر از دلایل رونق کتیبه در این دوران است افزود: نهایتا دلایل فرهنگی، اجتماعی و سیاسی مانند گسترش عرفان و تصوف اسلامی تاکید بر شناسنامه‌دار کردن بنا با کتیبههای بلاغی و اخلاقی برای تبلیغ دین با بهره بردن از متن و یا ترجمه آیات، روایات، اذکار و اشعار را می‌توان یادآور کرد.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری اظهارکرد: هم‌اکنون هیچ محقق و یا سازمانی به مشخصات فنی و محتوایی کتیبههای فارسی در جهان خصوصا بنگلادش، دسترسی ندارد و حتی یک فهرست ساده از این مواد پژوهشی موجود نیست،کتیبه‌ها به دلایل مختلف اقلیمی و حفاظتی در معرض خطر جدی قرار دارند و چه بسا اگر تصویری از آنها تهیه و مشخصات‌شان مستند نشود، مانند بسیاری دیگر نابود شوند و هیچ اثری از آنها به آیندگان نرسد.
او با اشاره به اینکه برخی از دستاوردهای این طرح می‌تواند بعنوان اکتشاف فرهنگی معرفی شود گفت: با توجه به امضای تفاهم‌نامه میان رایزنی فرهنگی و گروه باستان‌شناسی دانشگاه جهانگیرنگر، تعداد زیادی از دانشجویان در شهرهای خود، محله به محله به جستجوی کتیبههای عربی، اردو و فارسی پرداخته بودند لذا آدرس‌های زیادی در اختیار داشتیم و باید اذعان کرد این پروژه یک کار گروهی و حرفه‌ای تلقی می‌شود.
این پژوهشگر تصریح‌کرد: نکته قابل توجه اینکه با توجه به ارایه نشدن گزارش و مقاله درباره کتیبههای فارسی و معماری مشترک در ایران، خوشبختانه تعداد بسیار زیادی کتیبههای فارسی یافت شد که برخی از آنها کشف بسیار با ارزشی محسوب می‌شود و می‌تواند زمینه پژوهش‌های بسیاری در حوزه ایرانشناسی در بنگلادش باشد.
او گفت: همچنین ارایه نتایج این پژوهش می‌تواند بخشی از تاریخ بنگلادش را بعنوان دومین کشور پرجمعیت جهان اسلام روشن و نقش زبان فارسی، عرفان ایرانی و هنرهای ایرانی در شکل‌گیری تاریخ دوره اسلامی بنگلادش را نمایان کند.
رضوانفر افزود: بررسی کتیبههای مستند شده می‌تواند به روشن شدن برخی موارد تاریک در تاریخ مشترک ایران و بنگلادش نظیر تاریخ و نحوه ورود زبان فارسی و فرهنگ ایرانی به بنگلادش، تحلیل محتوای متون کتیبه‌ها به منظور تاثیر آرا و افکار عرفای ایرانی، نقش زبان فارسی در گسترش اسلام، طبقه‌بندی آثار ادبی، مذهبی، عرفانی، اجتماعی و سیاسی و وزن بخشی هریک از موارد، تحلیل هنری خطوط به کار رفته در کتیبه‌ها و معماری مشترک و گستردگی و پراکندگی آثار و شیوه زمام داری حکام مسلمان در مناطق مختلف کمک کند.
او با اشاره به فعالیت‌های صورت گرفته با هماهنگی رایزنی فرهنگی و درخواست گروه‌های فارسی، طی این پژوهش، به سخنرانی در دانشگاه‌های چیتاگنگ، راجشاهی و برگزاری کارگاه آموزشی در رایزنی فرهنگی- داکا اشاره کرد و گفت: بررسی و مستندنگاری کتیبههای موزه ملی، موزه رانگپور، موزه دانشگاه چیتاگونگ و موزه راجشاهی در این پژوهش انجام شد.
او با اشاره به اینکه در مجموع نزدیک به ۱۲۰ کتیبه شناسایی و مستند شده تصریح‌کرد: شهر داکا و اطراف آن دارای بیشترین کتیبههای فارسی مربوط به دوره گورکانیان و بعد از شهر داکا، شهر راجشاهی و روستاهای اطراف آن، همچنین شهر بندری چیتاگونگ و رانگپور دارای بیشترین کتیبه فارسی است.
او با بیان‌اینکه مردم بنگلادش خصوصا قشر تحصیل‌‌کرده، جایگاه مهمی برای فرهنگ و مردم ایران قائل هستند گفت: همراه با کتیبه‌ها و معماری مشترک، تعداد بسیار زیادی سکه، سند، نسخه به زبان فارسی در بنگلادش وجود دارد که می‌تواند زمینه همکاری‌های مشترک قرار گیرد.
رضوانفر در پایان افزود: جدای از میراث‌مادی، تعدادی از مواریث ناملموس مشترک نیز در این کشور احصاء شد و هریک می‌تواند زمینه تهیه پرونده‌های ثبت مشترک در یونسکو باشد.
منبع: ایبنا