میراث مکتوب – کتاب ‹‹بررسی تحلیلی سنت اندرزنامه نویسی در اندیشه سیاسی تاریخ میانۀ ایران›› نوشته دکتر سینا فروزش، عضو هیأت علمی گروه تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی – واحد علوم و تحقیقات تهران، از سوی سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی منتشر شد.
کتاب حاضر که با عنوان «بررسی تحلیلی سنت اندرزنامه‌نویسی سیاسی در اندیشه سیاسی تاریخ میانه ایران» تدوین و نگارش شده است، به بررسی جریان فکری اندرزنامه‌نویسی سیاسی در تاریخ میانه ایران و نتایج حاصله از آن می‌پردازد. پرسش‌هایی که پیش‌روی پژوهشگر قرار گرفته به این شرح است که: «منحنی اندیشه‌های سیاسی در نمودار جریان اندرزنامه‌نویسی سیاسی تاریخ میانه ایران دچار چه افت و خیزهایی شده، علت استمرار و نتایج حاصل از جریان یاد شده چه بود»؟
فرضیه اصلی تحقیق حاضر عبارت است از این که «تداوم حضور بداوت (بیابان‌گردان عرب، ترک، مغول و ایلخانی) در ایران عصر میانه اگر چه موجب استمرار جریان فکری اندرزنامه‌نویسی سیاسی در دوره مورد نظر شد، اما این عامل موجب گردید که این جریان از حیث محتوا دچار نقصان و زوال شود و مسیر قهقرا را بپیماید؛ زیرا، اندرزنامه‌نویسان به جای تولید فکر و ایده‌های جدید، در زمینه ملک‌داری، ناچار بودند همان دستاوردهای نظری و عملی پیشین را هر بار برای بدویان تازه از راه رسیده، از نو، تکرار کنند».
این رساله بر مبنای روش تحقیق تاریخی صورت گرفته است. شیوه جمع‌آوری اطلاعات کتابخانه‌ای بوده، که به صورت مطالعه تطبیقی به تحلیل داده‌ها انجام گردیده است.
یافته‌های اساسی تحقیق حاضر عبارتند از: ۱- استمرار حضور بدویان در ایران زمین نه تنها موجب تداوم جریان فکری اندرزنامه‌نویسی سیاسی در تاریخ میانه ایران شد بلکه همان عامل یاد شده، مهم‌ترین علت انحطاط و زوال فرهنگی و تمدنی ایران زمین گردید. ۲- اندیشه «توأمانی دین وسیاست» نه تنها به استبداد توأمان سیاسی و دینی منجر گردید بلکه دین به صورت ابزاری برای سرکوب مخالفان و منتقدان حکومت در آمد. ۳- بزرگ‌ترین خدمت اندرزنامه‌نویسان ایرانی به بیگانگان حاکم بر ایران زمین آن بود که از عصبیت قبیله‌ای آنان کاستند و پایه‌های استبداد مطلقه و نظام سیاسی متمرکز را در دل ساختار حکومت‌های سلطانی نهادینه کردند. ۴- اندرزنامه‌نویسان ایرانی اگر چه در نظر، اعتقاد راسخی به اندیشه «توأمانی دین و سیاست» داشتند اما در میدان عمل به اصالت و استقلال سیاست از دین رأی دادند و معتقد بودند که برای برقراری نظم سیاسی و اجتماعی، عدل بر دین مرجح است و سلطان کافر عادل بر سلطان مسلمان ظالم مقدم است. ۵- ترویج ایده «شبان و رمه» که بیان‌گر نوع رابطه سلطان با رعیت در تاریخ ایران بود یا اندیشه «ظل اللهی» که بدلی از «فرّه ایزدی» ایران باستان بود نه تنها موجب تحکیم هر چه بیشتر تئوری استبداد مطلقه در حکومت‌های پادشاهی ایرانی و قداست سلطان شد بلکه نظریه تفاوت ذاتی میان «سلطان و رعیت» را نیز مستحکم کرد. ۶- تأکید اندرزنامه‌نویسان بر خردورزی حاکمان، برپایی عدالت و رعیت‌نوازی به خاطر تحقق این ایده‌های آرمانی نیست بلکه برای دست یافتن به نتیجه حاصله از آن‌ها یعنی امنیت سیاسی و اجتماعی است که غایت سیاست محسوب می‌شود.
این کتاب از یک مدخل یا فصل مقدماتی و سه بخش تشکیل شده است. در مدخل به «اندیشه‌های سیاسی در ایران باستان» پرداخته می‌شود، زیرا شناخت اندیشه‌های سیاسی ایران دوره اسلامی بدون درک صحیح از اندیشه‌های سیاسی ایران باستان امری عقیم و نارس به نظر می‌رسد. هر کدام از بخش‌های سه‌گانه، خود به چند فصل تقسیم می‌شوند.
بخش اول که مشتمل بر سه فصل میباشد به «مقدمه‌ای بر تاریخ اندیشه‌های سیاسی در جهان اسلام و ایران»، «روابط خلیفه و سلطان در تاریخ میانه ایران» و «پیشینه اندرزنامه‌نویسی در ایران باستان» اختصاص می‌یابد. در بخش دوم که مشتمل بر چهار فصل میباشد به اندیشه‌های سیاسی «عنصرالمعالی کیکاوس بن اسکندر زیاری»، «خواجه نظام‌الملک طوسی»، «امام محمد غزالی طوسی» و «شیخ مصلح بن عبدالله سعدی شیرازی» پرداخته می‌شود. سرانجام در بخش سوم که در یک مدخل و یک فصل تنظیم و تدوین شده است «مبادی مدیریت سیاسی» در اندیشه‌های سیاسی خواجه نصیرالدین طوسی مورد رسیدگی قرار می‌گیرد.
در قسمت پایانی، نیز علاوه بر ذکر نتایج تحقیق، با عنوان «نتیجه‌گیری»، فهرست منابع و مآخذ قرار گرفته است.
کتاب بررسی تحلیلی سنت اندرزنامه نویسی در اندیشه سیاسی تاریخ میانۀ ایران از سوی سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی به قیمت ۶۰۰۰ تومان به چاپ رسیده است.
کتاب حاضر که با عنوان «بررسی تحلیلی سنت اندرزنامه‌نویسی سیاسی در اندیشه سیاسی تاریخ میانه ایران» تدوین و نگارش شده است، به بررسی جریان فکری اندرزنامه‌نویسی سیاسی در تاریخ میانه ایران و نتایج حاصله از آن می‌پردازد. پرسش‌هایی که پیش‌روی پژوهشگر قرار گرفته به این شرح است که: «منحنی اندیشه‌های سیاسی در نمودار جریان اندرزنامه‌نویسی سیاسی تاریخ میانه ایران دچار چه افت و خیزهایی شده، علت استمرار و نتایج حاصل از جریان یاد شده چه بود»؟
فرضیه اصلی تحقیق حاضر عبارت است از این که «تداوم حضور بداوت (بیابان‌گردان عرب، ترک، مغول و ایلخانی) در ایران عصر میانه اگر چه موجب استمرار جریان فکری اندرزنامه‌نویسی سیاسی در دوره مورد نظر شد، اما این عامل موجب گردید که این جریان از حیث محتوا دچار نقصان و زوال شود و مسیر قهقرا را بپیماید؛ زیرا، اندرزنامه‌نویسان به جای تولید فکر و ایده‌های جدید، در زمینه ملک‌داری، ناچار بودند همان دستاوردهای نظری و عملی پیشین را هر بار برای بدویان تازه از راه رسیده، از نو، تکرار کنند».
این رساله بر مبنای روش تحقیق تاریخی صورت گرفته است. شیوه جمع‌آوری اطلاعات کتابخانه‌ای بوده، که به صورت مطالعه تطبیقی به تحلیل داده‌ها انجام گردیده است.
یافته‌های اساسی تحقیق حاضر عبارتند از: ۱- استمرار حضور بدویان در ایران زمین نه تنها موجب تداوم جریان فکری اندرزنامه‌نویسی سیاسی در تاریخ میانه ایران شد بلکه همان عامل یاد شده، مهم‌ترین علت انحطاط و زوال فرهنگی و تمدنی ایران زمین گردید. ۲- اندیشه «توأمانی دین وسیاست» نه تنها به استبداد توأمان سیاسی و دینی منجر گردید بلکه دین به صورت ابزاری برای سرکوب مخالفان و منتقدان حکومت در آمد. ۳- بزرگ‌ترین خدمت اندرزنامه‌نویسان ایرانی به بیگانگان حاکم بر ایران زمین آن بود که از عصبیت قبیله‌ای آنان کاستند و پایه‌های استبداد مطلقه و نظام سیاسی متمرکز را در دل ساختار حکومت‌های سلطانی نهادینه کردند. ۴- اندرزنامه‌نویسان ایرانی اگر چه در نظر، اعتقاد راسخی به اندیشه «توأمانی دین و سیاست» داشتند اما در میدان عمل به اصالت و استقلال سیاست از دین رأی دادند و معتقد بودند که برای برقراری نظم سیاسی و اجتماعی، عدل بر دین مرجح است و سلطان کافر عادل بر سلطان مسلمان ظالم مقدم است. ۵- ترویج ایده «شبان و رمه» که بیان‌گر نوع رابطه سلطان با رعیت در تاریخ ایران بود یا اندیشه «ظل اللهی» که بدلی از «فرّه ایزدی» ایران باستان بود نه تنها موجب تحکیم هر چه بیشتر تئوری استبداد مطلقه در حکومت‌های پادشاهی ایرانی و قداست سلطان شد بلکه نظریه تفاوت ذاتی میان «سلطان و رعیت» را نیز مستحکم کرد. ۶- تأکید اندرزنامه‌نویسان بر خردورزی حاکمان، برپایی عدالت و رعیت‌نوازی به خاطر تحقق این ایده‌های آرمانی نیست بلکه برای دست یافتن به نتیجه حاصله از آن‌ها یعنی امنیت سیاسی و اجتماعی است که غایت سیاست محسوب می‌شود.
این کتاب از یک مدخل یا فصل مقدماتی و سه بخش تشکیل شده است. در مدخل به «اندیشه‌های سیاسی در ایران باستان» پرداخته می‌شود، زیرا شناخت اندیشه‌های سیاسی ایران دوره اسلامی بدون درک صحیح از اندیشه‌های سیاسی ایران باستان امری عقیم و نارس به نظر می‌رسد. هر کدام از بخش‌های سه‌گانه، خود به چند فصل تقسیم می‌شوند.
بخش اول که مشتمل بر سه فصل میباشد به «مقدمه‌ای بر تاریخ اندیشه‌های سیاسی در جهان اسلام و ایران»، «روابط خلیفه و سلطان در تاریخ میانه ایران» و «پیشینه اندرزنامه‌نویسی در ایران باستان» اختصاص می‌یابد. در بخش دوم که مشتمل بر چهار فصل میباشد به اندیشه‌های سیاسی «عنصرالمعالی کیکاوس بن اسکندر زیاری»، «خواجه نظام‌الملک طوسی»، «امام محمد غزالی طوسی» و «شیخ مصلح بن عبدالله سعدی شیرازی» پرداخته می‌شود. سرانجام در بخش سوم که در یک مدخل و یک فصل تنظیم و تدوین شده است «مبادی مدیریت سیاسی» در اندیشه‌های سیاسی خواجه نصیرالدین طوسی مورد رسیدگی قرار می‌گیرد.
در قسمت پایانی، نیز علاوه بر ذکر نتایج تحقیق، با عنوان «نتیجه‌گیری»، فهرست منابع و مآخذ قرار گرفته است.
کتاب بررسی تحلیلی سنت اندرزنامه نویسی در اندیشه سیاسی تاریخ میانۀ ایران از سوی سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی به قیمت ۶۰۰۰ تومان به چاپ رسیده است.