میراث مکتوب- این یادداشت به مناسبت سومین سالگرد درگذشت استاد اسماعیل سعادت، ادیب، زبان‌شناس، مترجم و عضو پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسى تنظیم شده است.
استاد اسماعیل سعادت در پنجم مهرماه ۱۳۰۴، در خوانسار متولّد شد. او تحصیلات مقدّماتى را در مکتب و با آموختن قرآن آغاز کرد. پس از دورۀ دبستان، سال‌هاى اوّل و دوم دبیرستان را در خوانسار به پایان رسانید و سال سوم دبیرستان را در مدرسۀ حکیم نظامى اصفهان گذراند. پس از گذراندن دورۀ اوّل دبیرستان در سال ۱۳۲۲، در دانشسرای مقدّماتی در گلپایگان و سپس در دانشسرای تهران به تحصیل پرداخت و در وزارت فرهنگ استخدام شد. او آموزگاری را از سال ۱۳۲۴ در مدرسۀ «راستی» آغاز کرد. در سال ۱۳۲۷، در رشتۀ زبان و ادبیّات فرانسه دانشگاه تهران پذیرفته شد. او پس از اخذ مدرک لیسانس، دبیر دبیرستان شد. استاد سعادت در سال ۱۳۳۱ با دختر دایی خود، بانو میهندخت جوادی، نوه دختری قاضی محمّد حسین داورپناه فقیه مجتهد و قاضی عسگر اصفهان، ازدواج کرد. ثمرۀ این ازدواج دو دختر به نام‌های ویدا و فریبا (متوفّی ۱۳۹۶) بود. در سال ۱۳۳۴، احسان یارشاطر او را به همکارى با بنگاه ترجمه و نشر کتاب دعوت کرد. در آن مرکز، او کتاب‌هاى ترجمه‌شده را ویرایش مى‌کرد؛ سپس، به انتشارات فرانکلین دعوت شد و به همکارى با آن مرکز پرداخت. استاد سعادت، در سال ۱۳۴۴، پس از بیست سال خدمت دبیرى، با تأسیس مرکز تهیّۀ مواد خواندنى براى نوسوادان در وزارت آموزش و پرورش، به این مجموعه پیوست. تأسیس مقطع فوق‌لیسانس رشتۀ زبان‌شناسى در دانشگاه تهران، او را به ادامۀ تحصیل ترغیب کرد. در سال آخر دانشجویى، براى مطالعه دربارۀ روش تهیّۀ موادّ کمک آموزشى، به فرانسه اعزام شد. این امر موجب شد فرصت دفاع از پایان‌نامۀ خود را از دست بدهد. پس از بازگشت از فرانسه، با شکل‌گیرى مجلّات پیک، سردبیرى مجلّۀ پیک دانش‌آموز را عهده‌دار شد. استاد سعادت در ۱۳۵۶ بازنشسته شد و به سازمان ویرایش و تولید فنّى، وابسته به دانشگاه آزاد ایران، پیوست. در ۱۳۵۹، با تأسیس مرکز نشر دانشگاهى، فعّالیّت او در این مرکز ادامه یافت و سردبیرى مجلّۀ معارف را بر عهده گرفت. همچنین، استاد سعادت، از بدو تأسیس «شوراى عالى ویرایش» در سازمان صداوسیما، در سال ۱۳۷۰، عضو آن شورا شد. او بیست و چهار سال عضو فعّال این شورا بود.
استاد سعادت در سال ۱۳۷۷، به عضویّت پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسى درآمد. او در ۱۳۷۹ سرپرستى گروه تحقیقات ادبى فرهنگستان را برعهده گرفت که مجرى طرح مصوّب «تدوین دانشنامه زبان و ادب فارسى» بود. انتشار هفت مجلّد دانشنامه زبان و ادب فارسى، از ۱۳۸۴ آغاز شد و تا ۱۳۹۷، که جلد ذیل اوّل منتشر شد، به طول انجامید. استاد سعادت، جایزۀ جشنوارۀ فارابى در رشتۀ زبان و ادبیّات فارسى را برای سرپرستى دانشنامۀ زبان و ادب فارسى دریافت کرد.
با همه‌گیر شدن بیمارى کرونا استاد سعادت خانه‌نشین شد و از دور بر کارهاى گروه تحقیقات ادبى فرهنگستان زبان و ادب فارسى نظارت داشت. او در دوازدهم شهریورماه ۱۳۹۹، در اثر سکتۀ قلبى از دنیا رفت و در قطعۀ نام‌آوران بهشت زهرا به خاک سپرده شد.
آثار استاد سعادت را مى‌توان در قالب ترجمه، تألیف و ویرایش دسته‌بندى کرد:
استاد سعادت ترجمه را در ۱۳۳۴، با ترجمۀ کتاب زندگى میکل‌آنژ، اثر رومن رولان آغاز کرد. ترجمه‌های متنوّع او عبارت‌اند از: تلخکامى‌هاى سوفى (کنتس دوسگور)؛ ایزابل (آندره ژید)؛ کشفیّات نوین در روان‌پزشکى (کلیفور آلن)؛ شیر و جادوگر (سى. اس. لویس)؛ عصر بدگمانی (ناتالى ساروت)؛ میکروب‌ها (آیزاک آسیموف)؛ انرژى (آیزاک آسیموف)؛ اخلاق (جورج ادوارد مور)؛ تفسیر قرآنى و زبان عرفانى (پل نویا)؛ ژان غرغرو، ژان خنده‌رو (کنتس دوسگور)؛ سرود نیبلونگن، حماسۀ قوم ژرمن.
استاد سعادت به ترجمۀ آثار فلسفى توجّه و علاقۀ ویژه‌اى داشت. او، به‌ویژه، با ترجمۀ آثار فلسفى ارسطو، از جمله کتاب‌های در آسمان، در کون و فساد، آثار علوى و خطابه، میراث ارزشمندى براى اهل فلسفه برجاى نهاد. دیگر آثار فلسفى ترجمه شده به قلم او عبارت‌اند: بخشى از تاریخ فلسفه کاپلستون؛ بخشى از کتاب سیر فلسفه در جهان اسلام (ماجد فخرى)؛ رساله در اصلاح فاهمه (اسپینوزا)؛ اسپینوزا (راجر اسکروتن)؛ مسئلۀ اختیار در تفکّر اسلامى و پاسخ معتزله به آن (شیخ بوعمران)؛ مونتنى (پیتر برک)؛ گفتارهایى دربارۀ رسالت دانشمند (یوهان گوتلیب فیتشه)؛ تاریخ فلسفۀ قرن هفدهم (امیل بریه)؛ تاریخ فلسفۀ قرن هجدهم (امیل بریه)؛ تاریخ فلسفۀ قرن نوزدهم (امیل بریه).
استاد اسماعیل سعادت در سال‌های ۱۳۷۴، ۱۳۷۸ و ۱۳۸۰ جایزۀ کتاب سال جمهورى اسلامى ایران را در زمینۀ ترجمه دریافت کرده است. از استاد سعادت در سال ۱۳۸۲ به عنوان چهرۀ ماندگار جمهوری اسلامی ایران تقدیر شد. همچنین، در سال ۱۳۸۷ نشان درجۀ یک دانش به او اعطا شد.
ترجمۀ فیزیک ارسطو آخرین اثر استاد اسماعیل سعادت در سال‌های آخر عمر پربار او بوده که انتشار آن، با نظارت علمی دکتر حسین معصومى همدانى صورت خواهد گرفت.
استاد سعادت تعداد قابل توجّهى مقاله نیز ترجمه کرده که در فرهنگ آثار و مجلّات معارف و نشر دانش منتشر شده است. او مقالاتى هم تألیف کرده؛ از آن جمله است: «آغازى دیگر»؛ «بکرزایى»؛ «راى بعد از یاى نکره»؛ «زبان فارسى، ممیّز روح از غیر ذیروح»؛ «شیوۀ خطّ فارسى براى کتاب‌هاى درسى و انتشارات آموزشى».
من برای یادداشت خود عنوان کتابی از هانا آرنت را برگزیده‌ام. استاد اسماعیل سعادت، به راستی، تجلّی اندیشیدن و ملاحظات اخلاقی بود. این جانب، قریب به دو دهه در فرهنگستان زبان و ادب فارسی به همکاری و دستیاری ایشان مفتخر بودم. از او بسیار آموختم و به او بسیار مدیونم. شخصیّت فاخر فرهنگی او که مزیّن بود به بسیاری صفات نیکو، الگوی بی بدیلی بود برای من و همکارانم.
دکتر آمنه بیدگلی
منبع: پایگاه اطلاع‌رسانی فرهنگستان زبان و ادب فارسی