میراث مکتوب- با اندوه فراوان درگذشت پروفسور هانس دُبْرَن، نویسنده مشهور کتاب‌های Of Piety and Poetry (1) و Persian Sufi Poet (2)، را به اطلاع می‌رسانم. پروفسور دوبرن در ۱۲ ژوئیه ۱۹۳۱ (۲۱ خرداد ۱۳۱۰) در شهر لایدن متولد شد و در ۲۳ ژانویه ۲۰۲۳ (۳ بهمن ۱۴۰۱) در فورهاوت هلند درگذشت. او زبان‌های سامی و فارسی و ترکی را در دانشگاه لیدن آموخت. از سال ۱۹۵۴ تا ۱۹۶۰ در پروژۀ Concordance et Indices de la Tradition Musulmane که تحت نظارت آکادمی سلطنتی هنر و علوم هلند (KNAW) در آمستردام منتشر شد، همکاری کرد. او همچنین در ویرایش نسخه انگلیسی تاریخ ادبیات ایران اثر یان ریپکا، که در سال ۱۹۶۸ در دوردرخت منتشر شد، مشارکت داشت. او از سال ۱۹۶۰ تا ۱۹۶۳ ، متصدی بخش خاورمیانه در موزۀ ملی مردم‌شناسی هلند بود. در سال ۱۹۶۴ به جمع کارکنان دانشگاه لیدن پیوست و در سال ۱۹۸۸، کرسی زبان فارسیِ این دانشگاه به او سپرده شد. او بخش فارسی را تأسیس کرد که شامل تخصص‌های تشیع، تصوف و ادبیات فارسی بود. از اولین ملاقات ما در سال ۱۹۸۹ در مجتمع ویته سینگل (Witte Singel Complex) در لایدن تا چند سال پیش، قبل از بیماری ایشان، مدام برنامه‌هایی برای پیشبرد زبان فارسی و ایران‌شناسی داشت. او بدون شک ستونی در رشتۀ زبان فارسی در اروپا بود و درگذشت او شکاف عمیق علمی در این رشته ایجاد می‌کند. او در ادبیات فارسی، عرفان اسلامی، زبان‌ها و زبان‌شناسی ایرانی و تاریخ ایران شخصیتی الهام‌بخش بود. پروفسور دوبرن با پروژه های بزرگی در زمینۀ زبان فارسی و ایران‌شناسی همکاری داشت. او ابتدا به عنوان مشاور و همکار دایرهالمعارف ایرانیکا و سپس به عنوان نایب رئیس و ویراستار دورۀ بیست جلدی تاریخ ادبیات فارسی با مرحوم دکتر احسان یارشاطر همکاری داشت. مدخل‌های او در دایرهالمعارف ایرانیکا شامل ادبیات فارسی، تاریخ شرق‌شناسی و نسخه‌های خطی فارسی می‌شود. کار دیگری که قطعاً در اینجا شایسته ذکر است، مشارکت او در چاپ جدید دایرهالمعارف اسلام (۱۹۷۰-۲۰۰۵) است. او مدت‌ها عضو اجرایی و همچنین همکار دائمی پروژۀ دایرهالمعارف اسلام بود. او مقالاتی در زمینۀ فرهنگ، ادبیات، ادیان و تاریخ زبان فارسی منتشر کرد و در ده سال پایانی فعالیت علمی خود، تمام وقت خود را صرف ویراستاری جلد اول تاریخ ادبیات فارسی و نوشتن فصل‌هایی در مجلدات دیگر کرد که چندین فصل آن، زمینۀ کتاب‌شدن دارند. فصل برجسته‌ای که وی در باب غزل فارسی نوشته است، بررسی دقیقی از این ژانر در ادبیات فارسی به‌دست می‌دهد و الگویی از چگونگی تحلیل غزل فارسی، چگونگی بهره بردن از این گونه اشعار به عنوان متونی در آیین دینی و غیر دینی، چرایی تبدیل شدن آنها به قالب شعری اصلی در زبان فارسی و در سایر متون اسلامیِ تحتِ تأثیرِ زبان فارسی ارائه می‌دهد. پروفسور دوبرن عمدتاً به اشراف در شعر کلاسیک فارسی، به‌ویژه شعر مذهبی شناخته شده و نام او با نام شاعر بزرگ حکیم سنایی (درگذشتۀ ۱۱۳۱) پیوند خورده است، زیرا او سال‌های زیادی از عمر علمی خود را صرف بررسی آثار این شاعر تاریخ‌ساز کرده است. وی برنده چهاردهمین جایزه ادبی تاریخی موقوفات دکتر محمود افشاریزدی بود.
او یک جوانمرد واقعی بود، فردی بخشنده، با همتی والا و آگاه که زندگیش را با انتشار دانش خود در باب فرهنگ و تصوف ایرانی به خدمت به دیگران صرف کرد. من عمیقاً دلتنگِ لبخند، حرکات، شوخ طبعی و اشتیاق او خواهم شد. مخصوصاً برای نگرش اخلاقی نیک و تعهد او به دانشجویان، دوستان و همکاران دلتنگ خواهم شد. لحظات زیادی که با او داشتم را گرامی خواهم داشت. این مختصر را با رباعی زیر از عمر خیام که دو هفته پیش با هم خواندیم به پایان می‌رسانم.
گر کار فلک به عدل سنجیده بدی احوال فلک جمله پسندیده بدی
ور عدل بدی بکارها در گردون کی خاطر اهل فضل رنجیده بدی
پی‌نوشت:
۱- از شرع و شعر (تأثیر متقابل دین و ادبیات در زندگی و آثار حکیم سنایی غزنوی)، به قلم یوهانس دو بروین با ترجمه مهیار علوی‌مقدم و محمدجواد مهدوی، نشر هرمس، ۱۴۰۰٫
۲- شعر صوفیانه فارسی: درآمدی بر کاربرد عرفانی شعر فارسی کلاسیک، تألیف یوهانس دو بروین با ترجمۀ مجدالدین کیوانی، نشر مرکز، ۱۳۷۸٫
دکتر علی‌اصغر سیدغراب
ترجمه (با اندک تلخیص): زینب پیری (مدیر روابط عمومی و امور بین الملل مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب)