تأسیس فرهنگ‌سرای فردوسی و انتشار فصل‌نامۀ هستی از اقدامات او در زمینۀ اعتلای فرهنگ و ادب فارسی است.
آنچه در ادامه می آید گفت و گو با دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن درباره وضعیت فعلی پژوهش بر روی زبان و ادبیات فارسی است.
تصحیح هایی که در سالهای اخیر بر روی شاهنامه صورت گرفته است را چگونه ارزیابی می کنید؟
باید گفت هرکسی به قدر همت خود قدم هایی در این راه برداشته است. شاهنامه مانند یک دریاست و هرکسی می تواند به آن نزدیک شود و در آن غوطه ای بزند. همین اندازه که تعدادی از جوانان به آن علاقه مند هستند جای شکر و سپاس دارد و باید از آنها حمایت کرد. متأسفانه هم اکنون نسل دانشگاهی کمتر به سراغ تحقیق می روند و پژوهش های چندانی در عرصۀ زبان و ادب فارسی صورت نمی گیرد. متأسفانه در سالهای اخیر، تدریس و تحقیق زبان فارسی مانند علوم دیگر از نظر کیفی بسیار تنزل پیدا کرده و مسئلۀ فکر در دانشگاه ها پایین آمده است. در شاهنامه نیز وضعیت همین گونه است. در پژوهش هایی که هم اکنون در زمینۀ شاهنامه صورت می گیرد کارها به صورت نسبی و کند پیش می رود و توقع زیادی نمی توان داشت. آنچه مسلم است باید با شرایط موجود کنار آمد.
به عقیدۀ شما دلیل اصلی این کم توجهی ها چیست؟
متأسفانه افت تحقیق در سالهای اخیر بسیار به چشم می خورد. معمولاً دیگر کسی موضوع پژوهش را جدی نمی گیرد، مگر اینکه منافع مادی در آن وجود داشته باشد. اگر مؤلفی هم کارش را جدی می گیرد به دنبال فروش اثرش است. برای مثال ناشری که می خواهد کارش با استقبال مواجه شود، کار را جدی می گیرد. اما محققان باری به هرجهت فعالیت می کنند. وضعیت پژوهش سست شده و برای رفع این مشکل باید چاره ای اندیشید.
تصور نمی کنید یکی از دلایل این افت نبود استادان درجه یک در دانشگاه ها است؟
با این روش تحقیق و تدریس دیگر استاد متبحر پرورش پیدا نمی کند. دانشجویان ما روزنامه ای کار می کنند و فقط می خواهند چیزی بنویسند و مدرکی بگیرند و درس خود را تمام کنند و به کارهای بنیادی نمی اندیشند.
اگر اجازه دهید کمی دربارۀ وضعیت فعلی زبان فارسی صحبت کنیم. برخی معتقد هستند زبان فارسی در حال حاضر با خطراتی از نظر دستور و قاعده مواجه شده است. حال از نظر شما آیا این گفته ها تا چه اندازه صحت دارد؟
گمان مي كنم كه آموزش زبان فارسي به هيچ وجه با اهميتي كه اين زبان براي كشور دارد متناسب نيست. زبان فارسي دو وجه دارد: يكي زبان تمدن و فكر است و ديگري زبان روزمره. ما امروزه زبان را در حد نياز روزمره مي آموزيم.
جایی دیده ام که شما گفته اید برخی از مشکلات زبان فارسی به این دلیل بوده که بار سنگین فلسفه و علم را نیز به دوش کشیده و این موضوع به پیچیدگی های زبان فارسی افزوده است.
بی شک زبان فارسي دري ناگزير بوده است كه در طي عمر خود خيلي دست به عصا حركت كند. از يك سو، حرف هاي بسياري براي گفتن داشته و از سوي ديگر به علت حكومت هاي استبدادي و تعصب عوام، ناگزير به رعايت احتياط بوده است، به اين علت آن همه ايهام و كنايه و پوشش در ادب فارسي راه يافته و مولوي مي گفت: چاره اكنون آب و روغن كردني است.
ورود برخی از فرهنگ ها و واژگان به وسیلۀ اینترنت و سایر رسانه ها تا چه اندازه وضعیت فعلی زبان فارسی را مخاطره آمیز کرده است؟
تکنولوژی مدام در حال تغییر است و همه چیز تغییر می کند. البته همۀ این ها حکم زمانه است و نمی توان مانع تغییر زمان شد. به هرحال باید دانشجویانی در دانشگاه پرورش یابند که واژگان اصیل را شناسایی کنند. زبان فارسي، زماني زبان فرهنگي نيمي از آسيا بوده است. از تركستان چين تا كرانه مديترانه و مردم اين كشورها زبان فارسي را زبان احساس و عشق مي شناختند و با آن تسلي خاطر مي يافتند. نشانه اش نفوذي است كه شعر فارسي در اين كشورها داشته. بعد زمانه دگرگون شد و ملاحظات سياسي و اقتصادي بر جاذبه فرهنگي چربيد. هند به تسلط انگليس درآمد و آسياي ميانه به تسلط روس. و امروز باید سعی کنیم تا جایی که می توانیم از زبان فارسی از مقابل زبان بیگانه پاسداری کنیم.
در حال حاضر آیا اثری در دست تألیف دارید؟
هم اکنون مشغول جمع آوری مقالات و تجدید چاپ کارهایی هستم که بیشتر آنها در زمینۀ شاهنامه است. انتظار می رود که تجدید چاپ این آثار موجب گردد ارتباط آسان تری میان خوانندگان، به خصوص جوانان و شاهنامه بتواند برقرار شود.
به عنوان پرسش پایانی از میان تصحیح هایی که بر روی شاهنامه صورت گرفته کدام تصحیح را برتر می دانید؟
شاهنامۀ چاپ مسکو به عقیده من بهترین تصحیح است و بعد از آن شاهنامه دکتر خالقی مطلق که هم اکنون در بازار موجود است.
گفت و گو از سیده معصومه کلانکی