میراث مکتوب – بیان و تذکار رویدادهای مهم و سرنوشت ساز زندگی در آیینۀ شکوهمند زبان و خیال، یکی از فرآورده های اصلی ذهن بشر به شمار می رفته که به تدریج، اهمیت آن در میان اقوام و ملل، مایه و ضمان پیدایش یک سنت انتقالی شده است.
این برون داد ذهنی که بعدها، بعد ادبی آن جلوۀ بیشتری پیدا کرد تا امروز با عناوین گوناگونی چون قصه، نقل، حکایت، افسانه، داستان و اسطوره معرفی شده؛ ولی اصطلاحات یادشده در گفتمان نقد ادبی معاصر بیشتر تحت عنوان «روایت داستانی» مطالعه و ارزیابی میشوند.
دور نیست که روایت های ادبی در آغاز به محافل رسمی راه پیدا کرده و بیشتر به توصیف همراه با بزرگ نمایی اخبار پادشاهان گذشته و کردار پهلوانان ملی یا خیالی پرداخته باشند. پیکرۀ بیان و ساختار محتوای روایات داستانی رفته رفته با اقبال و پسند مردم مواجه شدند و در سایۀ ماهیت درباری و رسمی خود، سنت و حرفه ای خاص پدید آمد که از روی الگوهای روایی نسبتاً پیشرفته و پیچیده ای نظام می یافت و یادگیری آن نیاز به آموزش و تمرین داشت و در آغاز مرسوم بود که از پدر به پسر آموزش داده می شد و اساساً همین شیوه، مایۀ خلق اغلب حماسه های گفتاری اصیل و گاه بخش هایی از حماسه ای نوشتاری شد.
جریان ادبی حماسه های منثور در ایران، پیش از فردوسی هم وجود داشته و به صورت گفتاری، اغلب در قالب «شهنامه یا قصه خوانی و بومسلم خوانی» روزگار می گذرانده، این جریان پس از خلاقیت شگرف حکیم توس، اغلب با حفظ همان الگو و ساخت گفتاری و یا با هدف نوآوری و سرباز زدن از تکرار سازه های کلیشه ای و فاصله گرفتن از مختصات شاهکارها، دامنه و شمول موضوعی بیشتری پیدا می کند و سال ها رونق بخش دربار پادشاهان محمودی و مسعودی بوده و بعدها نیز در شکل «حمزه خوانی و حمله خوانی» جلوه گر شده و مایۀ دلگرمی گروه مشتاق مردم ایران بوده است.
قِران حبشی، پهلوان عیّارِ یکی از حماسه‌های منثورفارسی است که توصیف شکوهمند کردارها و جهانگشایی‌های وی ، پرداختۀ روایت‌پرداز مبدع سدۀ ششم، ابوطاهر طرسوسی است.
ابوطاهر محمد بن حسن بن علی بن اسمعیل بن موسی طرسوسی، یکی از معدود رواتی است که نام و اعتبارش در حافظۀ مردمی پاس داشته می شده؛ ولی بنا بر دلایلی، چگونگی احوال و آثار او و دیگر راویان در دفاتر ادب رسمی مسکوت بر جای مانده و ذکر نشده است. در جریان ادبی حماسه های منثور، ابوطاهر طرسوسی در کنار داستان پرداز هم عصرش، صدقه بن ابوالقاسم شیرازی از بزرگترین مقلدان فردوسی و در عین حال یک راوی دانشمند و سخندانی مبدع به شمار می آید. بلاغت زبان، فصاحت گفتار و سلاست و عذوبت معنا در روایت های ابوطاهر و علاقه و گرایش ذهنی وی به تاریخ پیشااسلامی و اسلامی ایران و حجم شگفت دانش او در این بستر، تردیدی در هویت ایرانی و فارس زبان بودن او باقی نگذاشته است.
در این اثر در گام نخست، شش نسخۀ تركی همراه با نسخۀ عربي منحصر به فردی از اين روايت معرفی، سپس تشريحی از نسخۀ فارسی نفيس و يگانۀ قِران حبشی همراه با چگونگی رسم الخط و ويژگی های دستوری آن ارايه می شود.
ابوطاهر محمد بن حسن بن علی بن اسمعیل بن موسی طرسوسی، حماسه قران حبشی، تصحیح، مقدمه و تعلیقات: میلاد جعفرپور، ، تهران، علمی، فرهنگی، 478 صفحه، شمارگان: 1000 نسخه، قطع: رقعی، دوجلدی، بها: 325000 ريال، 1395.