میراث مکتوب – جرجانی در باب دوم از جزو سوم از گفتار چهارم کتاب ذخیرۀ خوارزمشاهی با عنوان «اندر شناختن عصب‌هایی که از دماغ رسته است» به پیروی از سنت جالینوسی کالبدشناسی هفت جفت عصب برمی‌شمارد که جفت نخستین اعصاب بینایی است. در مقالۀ سوم از کتاب العشر مقالات فی العین منسوب به حنین بن اسحاق ، هنگام شرح ساختار اعصاب بینایی دربارۀ وجه تمایز اعصاب بینایی با دیگر اعصاب آمده است که از هر نیمکرۀ چپ و راست مغز یک رشتۀ عصبی بیرون می‌آید که این دو رشته به جای آنکه مستقیماً به چشمی که در همان سو جای دارد بروند در جمجمه به حالت صلیبی به هم متصل می‌شوند و سپس عصب سمت راست به چشم چپ و عصب سمت چپ به چشم راست می‌رود. به گفتۀ حنین قدما ۵ «سبب» برای این ساختار صلیبی آورده‌اند که دو تای آنها قانع کننده نیست اما سومی کمابیش قانع کننده است. سبب چهارم که به تعبیر حنین «حق یقین» است آنکه این ساختار موجب می‌شود که در صورت صدمه دیدن یک چشم، دید چشم دیگر بیشتر شود و پنجمی که «بسیار واجب و ضروری» است آنکه این ساختار صلیبی با تطابق تصویر به‌دست آمده از هر چشم، از دوبینی جلوگیری می‌کند. ابن سینا نیز برای ساختار ویژۀ اعصاب بینایی سه «منفعت» و از جملۀ آنها همین «سبب»های چهارم و پنجم مذکور در کتاب العشر مقالات فی العین را برمی‌شمرد. جرجانی نیز که در ذخیرۀ خوارزمشاهی همواره القانون فی الطب ابن سینا را اساس کار خود قرار داده در این جا نیز کمابیش سخن ابن سینا را به پارسی درآورده، اما منفعت چهارمی نیز بر این سه افزوده است.
متن کامل این مقاله نوشته دکتر یونس کرامتی را اینجا بخوانید.