فیض محمد در سال ۱۲۷۹ قمری در روستای زرد سنگ از توابع منطقه قره باغ ولایت غزنی در خانوده‌ای شیعی به دنیا آمد. پدرش سعید محمد بود و او را از کودکی به فراگیری دانش تشویق کرد.
فیض محمد تحصیلات ابتدایی خود را در زادگاهش ادامه داد و برای ادامه تحصیل به قندهار، نجف، قم، سوریه و هند سفر کرد و علاوه بر دروس حوزوی، دیگر علوم متداول آن روزگار را نیز فرا گرفت و به زبانهای عربی، انگلیسی و اردو نیز آشنایی پیدا کرد.
کاتب مدتی عضو دارالتالیف وزارت آموزش و پرورش افغانستان بود و در عین حال به تدریس تاریخ و ادبیات در مدرسه حبیبیه پرداخت.
زندگانی فیض محمد مصادف با دور زمامداری پنج زمامدار افغانستان امیر عبدالرحمان، امیر حبیب‌الله، شاه امان‌الله، حبیب‌الله کلکانی و محمد نادرشاه است که خود رویدادهای این دوران را به چشم مشاهده کرده است.
بعد از سقوط حکومت امان‌الله خان، حبیب الله کلکانی به قدرت رسید ولی هزاره‌های افغانستان در مناطق مرکزی این کشور همچنان به امان الله خان وفادار ماندند و حاضر به قبول حکومت کلکانی نشدند.
حبیب‌الله کلکانی هیئتی را از بزرگان هزاره به سرپرستی فیض محمد کاتب به هزاره جات فرستاد تا آنها را وادار به سازش در مقابل حکومت کنند ولی هیئت بدون نتیجه به کابل برگشت و برخی از روی غرض، به حکومت گزارش دادند که فیض محمد نه تنها مردم را دعوت به سازش نکرده، بلکه آنها را بر علیه حکومت تحریک به قیام کرده است.
به دنبال دریافت این گزارشات، حبیب الله کلکانی نسبت به فیض محمد بدگمان شد و او را مورد ضرب و شتم فروان قرار داد که فیض محمد بر اثر این حادثه مریض شد و مدتی بعد برای مداوا به ایران سفر کرد.
وی بعد از بازگشت از ایران در۱۶ دی سال ۱۳۰۹ در سن هفتاد سالگی در کابل وفات یافت و در این شهر به خاک سپرده شد.
از وی آثار متعددی مانده که هر کدام در تاریخ معاصر افغانستان و بلکه در ارتباط با ایران مهم است. از جمله آثار مهم او می‌توان به سراج التواریخ اشاره کرد. آخرین اثر وی، تذکر الانقلاب است. وی در این کتاب به دور از سایه سانسور، دستگاه سیاسی، حوادث کوتاه دوران حکومت حبیب الله کلکانی و هرج و مرج اجتماعی و سیاسی آن زمان را با دقت و جزئیات و واقع بینی یک مورخ متعهد ثبت و به قید تحریر کشیده است. صراحت لهجه و نقد بی محابای او، این کتاب را به یک نوع نقد روحیات اجتماعی اقشار مختلف جامعه اعم از موافق و مخالف وقشر روحانی و مردم عادی بدل کرده است. بدین ترتیب، کتاب حاضر علاوه بر معلومات تاریخی درجه اول، از لحاظ درک وضعیت و روحیات عمومی نیز حایز ارزش فراوان است.
فهرست مطالب کتاب به ترتیب زیر است:
تذکر الانقلاب؛ ارزش و اهمیت تاریخی آن
اسباب انقلاب افغانستان
شورش و جنبش قبایل سمت جنوبی
ظهور حبیب الله پسر هدایت الله معروف به سقاء و سید حسین
حمله حبیب الله و سید حسین بر کابل
حمله دوم پسر سقاء و داخل شهر کابل شدن تبعه او
خلع عنایت الله خان از امارت و تخلیه
تخلیه ارگ و حرکت عنایت الله خان
اظهار دین‌داری و کردار بی دینی اهالی شمالی
شرح حال و امارت علی احمدخان
از امارت مأیوس شدن علی احمدخان
اقدمات پسر سقاء و سید حسین در اجرای امور امارت
تشکیل دوائر دولتی نمودن پسر سقاء و سید حسین
ملاطف و حمایت دولت انگلیس به اتباع خارجه
اعلان محمد اسلم بلوچ و اعتلای بیرق سید مجذوب
قتل لشکر پسر سقاء در شیخ آباد وردک
وصول نامه محمدنادر خان به پسر سقاء
پاسخ پسر سقاء به صوابدید سردار محمدعثمان خان و حضرت‌ها
عده‌ای از قشون را پسر سقاء به سوار موتر مأمور کردن در لهوگرد
اسلحه و تفنگ خواستن پسر سقاء از اهالی کابل
به جنگ اقدام کردن مردم تگاب
عزم رزم کردن خود حبیب الله با مردم وردک
قشون مأمور کردن حبیب الله در ارغنده و میدان
ضبط کردن محمد سرور خان بابا
شبخون زدن جانب‌داران امان الله خان بر قشون میدان
نتیجه جرگه و کنگاش اهالی سمت مشرقی
به ستوه آمدن مردم کابل و عزم دفع حبیب الله کردن‌شان
تصویبات و تجویزات و ترتیبات اتحاد و اتفاق آیات اهالی مشرقی
تهیه و تدارک سید حسین خان نایب‌السلطنه
تمهیدات حبیب الله خان بر طبق پروگرام و تعلیمات دولت انگلیس
تذکر الانقلاب نوشته ملا فیض محمد کاتب هزاره به کوشش علی امیری بنگاه انتشارات کاوه در کلن آلمان منتشر شده است.
منبع: کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران