بیست گفتار دربارۀ ادب حماسی در ایران باختری

میراث مکتوب – حماسه اصطلاحی است برای انواع داستان‌های رزمی و پهلوانی. این اصطلاح مجموعه‌ ای از نوشته ‌ها و سروده‌ها را دربر دارد و هستۀ مرکزی آن ملیت مردمی را تشکیل می‌ دهد که در یک محدودۀ جغرافیایی و با ویژگی‌‌های مشترک زندگی می‌کنند. بارزترین نمود این همبستگی در حماسه دفاع از مرزها جغرافیایی در برابر تجاوزات بیگانگان است. آثاری که در طول تاریخ در میان ملت‌ها با این رویکرد به وجود آمده است، حماسه نامیده می‌شود.
ادبیات حماسی به ‌عنوان گسترده‌ترین و فراگیرترین نوع ادبی ایران‌زمین نقشی بسیار مهم در روند تاریخی و هویت ملی ایرانیان داشته و دارد. نقش محوی ادبیات حماسی در ایجاد اتحاد، همدلی و یکپارچگی ملی و تأثیر‌گذاری آن بر انواع ادبی دیگر انکار‌ناپذیر است. اگرچه ادبیات حماسی ایران ـ با رویکرد ایران فرهنگی گذشته و ایران سیاسی امروز ـ بیشتر با محوریت زبان فارسی و شاهنامه شناخته می‌شود، اما گسترۀ آن بسیار فراتر است، تا آنجا که می‌توان شاهنامه و آثار حماسی فارسی را تنها بخشی از ادبیات حماسی ایران و بخش‌های دیگر را متعلق به زبان‌های و گویش‌های ایرانی دانست که حتی در مواردی دارای عناصری کهن‌تر از شاهنامه‌ اند و رویکردهای ویژۀ خود را دارند. آثار حماسی منحصربه‌فرد غرب ایران به زبان گورانی گواهی روشن بر این مدعاست.
از سوی دیگر حوزۀ ادبیات حماسی غرب ایران با محوریت زبان معیار ادبی گورانی و خرده‌روایت‌ها و روایت‌های گفتاری به زبان‌های کردی، لری، لکی، ترکی و … گستردگی و شکوهی چون حماسه‌ سرایی در شرق ایران دارد. این ادبیات با داشتن دستنویس‌های بسیار و حماسه‌های منحصربه‌فرد گاه عناصری کهن‌تر از شاهنامه فردوسی را نگه داشته‌اند.
در کوی آرشان بیست گفتار درباره ادب حماسی در ایران باختری و نخستین و مستندترین منبع پژوهشی در این زمینه است.
در این مجموعه ادب حماسی ایران به دو شاخه شرقی به زبان فارسی و شاخه غربی به زبان گورانی تقسیم شده است.هسته اصلی مقالات نقد و بررسی حماسه های گورانی برپایه دستنویس های موجود همراه با طرح مباحث اساطیری و زبان‌شناسی است.
فهرست مطالب کتاب به شرح زیر است:
پیشگفتار
رزمنامۀ کنیزک (حماسه‌ای به زبان گورانی و روایتی از یادگار زریران)
یادگار زریران (از گزارش اوستایی تا روایت گورانی)
یادگار زریران و رزمنامۀ کنیزک
رستم در حماسه‌های گورانی
هفت‌خان رستم به روایت شاهنامۀ شاه‌طهماسبی
شاه گاوسوار
بازشناسی افزوده داستان‌های شاهنامه در روایتهای گورانی
اهریمن‌پرستی زروانی و نمونه‌های بازمانده از آن
روایت گورانی مرگ درخت شاه‌جمشید
روایتی دیگر  از به آسمان رفتن کیخسرو
کریمان کیست؟ برپایۀ دستنویس هفت‌لشکر گورانی
تخم‌ کور یا تور؟ تصحیح و معنی از بندهش تا شاهنامه
واژه‌شناسی «بور» و «بیان» در زبان گورانی
سرود کوتاه حماسی از گزارشهای اوستایی تا روایت‌های گورانی
ضامن آهو سرودی رضوی به زبان گورانی
دینو (بررسی و تحلیل سرودی به زبان گورانی)
 سرود وَرمِزگان (شعری به زبان گورانی از سدۀ نخست هجری به خط پهلوی)
در کوی آرشان (سرود آرش کمانگیر به زبان گورانی ازپیر کاظم کنگاوری)
سهراب و سناویذکه
سیاوخش، سیاه سوادپوش
نمایه
اکبری مفاخر، آرش، در کوی آرشان (بیست گفتار درباره حماسه‌سرایی در ایران باختری)، بنیاد موقوفات افشار با همکاری نشر سخن، 597 صفحه، قطع: وزیری، بها: 550000 ریال، 1397.