میراث مکتوب- دکتر مهدی کیوانی، نویسنده کتاب «بازرگانی و اصناف پیشه‌ور در عهد صفوی» در نشست بررسی این کتاب گفت: اصفهان به دلیل وجود زاینده‌رود مامن بسیاری از شاعران و اندیشمندان ایران از ابن‌سینا تا میرزاده عشقی و مرحوم ملک‌الشعراء بوده است. ما در ایران تاریخ نداریم، ادبیات داریم و تاریخ ما در ادبیات ما مستتر است. معلمی که شعر را نفهمد تاریخ ایران را متوجه نخواهد شد.
وی با اشاره به دلیل انتخاب دوره صفویه برای پژوهش در کتاب «بازرگانی و اصناف پیشه‌ور در عهد صفوی» بیان کرد: من سخت به تاریخ ایران علاقه‌مند هستم. هویت به معنی نوع کلمه از زمان صفویه وارد تاریخ ایران شد و بعد از آن با موانع بسیاری مواجه شد. تا زمانی که ما هویت خود را ندانیم برای همدیگر ناشناخته هستیم. متاسفانه آنچنان تحمل ما نسبت به یکدیگر کم شده است که ذلت‌آور است.
کیوانی افزود: آفرینش این موضوع را از طریق شهود یافتم. چیزی که سقف تاریخ را سرپا نگه داشته جدال طبقاتی بوده است. فلسفه تاریخ، تاریخ اسطوره‌شناسی و زبان فارسی چند رکن اساسی هستند. خارج از زبان فارسی حضوری نداریم. البته اکنون زبان فارسی ما در بدترین شرایط قرار دارد. قبل از صفویه میزان ایران شرق بود که از نظر فرهنگی زیردست بودند. چه در زمان اسکندر، چه در زمان اعراب و چه در زمان ترکان. من از زمانی که از سیاست کناره گرفتم تاریخ را به تمامی دریافتم. زمانی بهتر فهمیدم که منطق ریاضی را خوب فهمیدم. من با منطق ریاضی به تاریخ نگاه می‌کنم.
وی در ادامه گفت: ما زبان فارسی را ارج نمی‌نهیم. معلمان ادبیات و تاریخ دو وجودند ولی در یک وجود خلاصه شده‌اند. ما در زبان فارسی پرورش پیدا کردیم اما الان هیچ کاری به فارسی نداریم. تاریخ جدای از سیاست است. منطق ریاضی به من کمک کرد تا زبان فارسی و مذهب شیعه را درک کنم. اگر مذهب تشیع نبود ما در امپراتوری عثمانی حل شده بودیم. شیعه سبب شد تا ما جزیی از عثمانی نشویم.
نویسنده کتاب «بازرگانی و اصناف پیشه‌ور در عهد صفوی» افزود: آداب و سنن ایران نیز در یکپارچگی نقش مهمی ایفا کرده است. ما اقوامی هستیم که با هم به وسیله زبان و نظام سیاسی متحد شده‌ایم. جغرافیا مؤلفه دیگر اتحاد ایران است. بین جیحون و فرات جغرافیای ایران را می‌سازد. آنچه که من برای صفویه ارزش قائل هستم، این است که از بعد از اسلام شروع شد. صفویه زمانی اصفهان را تحویل گرفت که به نوشته حافظ ابرو زاینده‌رود از کشتگان ترک طهارت از دست داده بود و جوی خون شده بود. شهودی به من دست داد که این دوره را یادآوری کنم. رنجی بر من تحمیل شد و این رنج از آن بود که ما ملت پراغماض و با گذشت و رواداری بودیم، تخت جمشید تجلی ایران و یونان است اما امروز این رواداری کم شده است و بر سر یک چیز کوچک به همدیگر حمله می‌کنیم. باید رواداری دوباره به میان ما برگردد.
کیوانی در ادامه گفت: صفویه جنگ بین سنت و مدرنیته نیست، تداوم سنت و مدرنیته است. در مدرنیته بسیار خرافه وجود دارد. همزمانی صفویه با اروپایی است که چهاراسبه به پیش می‌رود. ما در زمان صفویه دارالفکر می‌خواستیم نه دارالفنون. رئوس مطالبی که در دارالفنون ارائه می‌شود از اروپا گرفته شده است. متاسفانه از آن زمان از تمدن اروپا عقب افتادیم. تا زمان صفویه عالم علامه است ولی از زمان صفویه اوضاع خجالت‌آور است. زبان فارسی از بعد از اسلام همیشه همین بوده است. فردوسی کاری کرده است که از باد و باران گزند نبیند. ولی زبان و خط انگلیسی در طول زمان تغییر کرده است.
وی افزود: صفویه وجوه متفاوتی دارد. من بر روی طبقه متوسط در دوره صفویه کار کردم. زیرا تا طبقه متوسط ایجاد نشود، جامعه شکل نمی‌گیرد. طبقه متوسط کسانی بودند که تولید ثروت می‌کردند. انقلاب اقتصادی کردند و بعد این انقلاب اقتصادی را با اعیان مبادله کردند. تاریخ با باور مردم شکل می‌گیرد و با باور مردم سروکار دارد. یکی از نقاط ضعف ما این است که تاریخ ایران یک سنگ تیپاخورده است. تاریخ نوعی خاص از فهمیدن است.
دکتر ابوالحسن فیاض انوش، پژوهشگر تاریخ در ادامه این نشست با اشاره به کتاب «بازرگانی و اصناف پیشه‌ور در عهد صفوی» گفت: کتاب «بازرگانی و اصناف پیشه‌ور در عهد صفوی» شامل دو دفتر است. دفتر اول حاوی مطالب زیر است: بخش اول: مقدمه بر فلسفه‌ای از تاریخ ایران، موقعیت ساختار‌های پنجگانه تاریخ ایران در عهد صفویه، نقش ایلات قزلباش در اداره ایران عهد صفویه و بخش دوم: دیباچه‌ای بر تاریخ اقتصادی ایران قبل از صفویان، رشد طبقه متوسط و نقش آنان در گسترش شهر و شهرنشینی در اروپا، نگاهی به تاریخ شهرنشینی از آغاز تا پایان صفویان، درباره شهرهای بزرگ ایران در عهد صفویه.
بخش سوم: موانع شکل‌گیری طبقۀ متوسط در عهد صفویه، انحصار ابریشم، دخالت شاهان صفوی در تجارت داخلی و خارجی، وضعیت و جایگاه تجار بومی، بازرگانان ارمنی، تجار و دلالان هندی، تجار یهودی و کسبه زرتشتی در تجارت داخلی. بخش چهارم: دیباچه‌ای بر حضور کمپانی‌های اروپایی در اقتصاد ایران عهد صفوی، پرتغالی‌ها و اشغال هرمز، کمپانی هند شرقی انگلیس در ایران، کمپانی هند شرقی هلند در ایران، تجار و کارگزاران تجاری تزاران روس در ایران، مقدمه‌ای بر مناسبات ایران و عثمانی در عهد صفویه و بخش پنجم: دیباچه‌ای بر امکانات و خدمات تجارت داخلی، راه‌های کاروان‌رو، کاروانسرا و آب‌انبارها و امنیت راه‌ها، پول و مسکوکات، گمرکات و عوارض، صادرات و واردات و نتیجه‌گیری را شامل می‌شود.
وی افزود: فهرست مطالب دفتر دوم این کتاب به شرح زیر است؛ بخش اول: اصناف پیشه‌ور از آغاز تا صفویه، پیشینه اصناف پیشه‌ور و تاجر در سرزمین‌های مسلمانان، پیشینه اصناف اروپایی، بخش دوم: در معنی صنف و تعداد اصناف عهد صفویه، تشکیلات اصناف پیشه‌ور، کارگزاران دولتی و نیمه‌دولتی اصناف، تشکیلات درون‌صنفی پیشه‌وران و هنرمندان، بخش سوم: اصناف و مالیات، نظارت بر قیمت‌ها، محدودیت‌ها و انحصارات، دادگاه‌های صنفی و وظایف آن، مسئولیت‌های اجتماعی اصناف، فعالیت‌های سیاسی اصناف پیشه‌ور، بخش چهارم: اصناف شاهی، صنف نساجان، اصناف حاشیه‌ای و معرکه‌گیران، پیشه‌وران و هنرمندان غیرمسلمان را در بردارد.
ابوالحسن فیاض انوش در ادامه بیان کرد: به زعم من اما نام دیگر کتاب «بازرگانی و اصناف پیشه‌ور در عهد صفوی» بررسی موانع شکل‌گیری طبقه متوسط در ایران است. نویسنده برای نوشتن کتاب «بازرگانی و اصناف پیشه‌ور در عهد صفوی» حوصله بسیاری به خرج داده است. هر دانشجوی تاریخ ایران اسلامی به راحتی می‌تواند از این کتاب استفاده کند. در کتاب حتی داده‌هایی از قاجار یا دوره معاصر نیز آورده شده است. کتاب ابتناء بر تاریخ و اندیشه است. در کتاب «بازرگانی و اصناف پیشه‌ور در عهد صفوی» ذهنیت ایرانی، منش و تاریخ ایرانی، زندگی اجتماعی و اقتصادی بیان شده است.
وی در ادامه گفت: نویسنده در کتاب ذکر کرده است که اقتصاد بهانه‌ای و دستمایه‌ای بود تا وارد مباحث اجتماعی شوم. نکته جالب این کتاب این است که فاصله نسبی از تاریخ‌نگاری اروپامحور در آن دیده می‌شود. نویسندگان دیگر به نوعی نوشته‌هایشان عاریه گرفته شده از اروپاست. به نوعی گرته‌برداری است اما کتاب «بازرگانی و اصناف پیشه‌ور در عهد صفوی» از این فضا فاصله گرفته است. آنچه جذابیت کتاب را زیاد می‌کند، بعد از عمری تدریس و غور در تاریخ با «شهود تاریخ» در این کتاب فضایی برای خواننده شکل می‌گیرد. برخی آن را حس تاریخی نام گذاشته‌اند. اینکه خواننده حس می‌کند با ذرات تاریخی افراد، جریان‌ها و شخصیت‌ها می‌تواند همنفس باشد.
ابوالحسن فیاض انوش افزود: فلسفه تاریخی به زعم نویسنده در کتاب «بازرگانی و اصناف پیشه‌ور در عهد صفوی» ارائه شده است. نویسنده در قسمت‌هایی به نقد خویش می‌پردازد و می‌گوید؛ در آن دوران ما این‌گونه می‌اندیشیدیم. در واقع تاریخ به عنوان یک رشته تخصصی محض جذابیتی ندارد. زمانی ارزشمند است که به فلسفه و سایر رشته‌ها گره بخورد. بدون تاریخ قادر به شناخت هویت نخواهیم بود. اگر می‌خواهی تاریخ را بشناسی باید جامعه شیعه را بشناسی. این نشان‌دهنده آن است که تعامل ما با تاریخ است که هویت ما را می‌سازد. تاریخ ایران تاریخ تحول نیست، تاریخ تکرار است. ما از تاریخ قدیم به تاریخ جدید نرفتیم. هیچ مسیر ثابت از پیش تعیین‌شده‌ای وجود ندارد. در واقع فیلسوفان و مورخان چون فکر می‌کنند بر تاریخ مسلط هستند، چنین تفسیری دارند.
وی بیان کرد: فرصت‌ها را غنیمت بشماریم و به سمت کم‌هزینه‌ترین و پربارترین الگوها گام برداریم. از نظر اندیشه یکی از پرتحول‌ترین ملت‌های جهان ایران است. تعریض‌های معنادار نویسنده به پژوهشگران داخلی نیز در کتاب «بازرگانی و اصناف پیشه‌ور در عهد صفوی» جالب توجه است.
منبع: ایبنا