میراث مکتوب- میرزا رضا خان مهندس (۱۳۱۹ قمری)، فرزند محمد باقرخان، مشهور به معتمدالسلطان از فارغ التحصیلان مدرسه دارالفنون و از شاگردان ممتاز آن مدرسه بود و به زبان فرانسه تسلط داشت. ترجمه کتابهای زیر حاصل تلاش اوست: ۱- گردش به دور کره زمین (کتاب ژول ورن) ۲- تاریخ ملوک قیاصره [تاریخ امپراتوران روم مخصوصاً روم شرقی] ۳- شرح حال کشور ایتالیا [اروپای جنوبی در ساحل دریای مدیترانه شمالی].
میرزا رضا خان مهندس که اصول هندسه و ترسیم نقشه را در مدرسه دارالفنون آموخته بود، به تهیه نقشه های پنج قاره و نقشه ایران، و پس از آن به ایجاد یک اطلس جغرافیایی در ۱۴ برگ مبادرت کرد. هنگامی که قبل از سال ۱۳۱۸ هجری قمری اطلس میرزا رضاخان شکل می گرفت تا زمان انتشار آن در سال ۱۳۱۹، نیرالملک وزیر علوم در مقاطع مختلف، برای چاپ اطلس از کمک های لازم دریغ نکرد. هنگامی که اطلس میرزا رضاخان مهندس آماده چاپ شده بود، سرپرست اداره مربوطه، شرح کوتاهی درباره ماهیت و معرفی نوشتار آن نوشت و ضمن موافقت آن را به مهر خود ممهور کرد و پس از مدتی این اطلس به چاپ رسید.
میرزا رضاخان مهندس (معتمدالسلطان) در تمامی نقشه های خود، مبدأ صفر درجه نصف النهاری را بر پایه نصف النهار پاریس در سال های ۱۳۱۸ و ۱۳۱۹ قمری (۱۹۰۰ و ۱۹۰۱ میلادی) ترسیم کرده است. وی از قوانین بین المللی جغرافیایی سال ۱۸۸۴ میلادی آگاهی داشته و بر همین اساس در نقشه ای که در اطلس خود از ایران و یا مناطقی از ایران تهیه کرده، در گوشه های نقشه به این چند گانگی اشاره کرده است.
جواد صفی نژاد، غلامرضا سحاب، و سعید بختیاری که به جمع آوری این اطلس ها و گردآوری توضیحات آن در کتاب دومین اطلس جغرافیائی دوره قاجار اهتمام کرده اند، بعد از ذکر مقدماتی، توضیحاتی درباره اطلس عبدالغفار، و اطلس احمد بن سلیمان که در بین اطلس شناسان به «اطلس سلیمان خان» شهرت دارد، آورده و تصاویر زیبایی نیز به آن منضم کرده اند. همچنین نقشه جهان نمای مدور مصور در دو نیم کره، نقشه آسیا، نقشه ایران، سلسله جبال البرز و اطراف طهران، نقشه اروپا، نقشه آفریقا، نقشه امریکای شمالی، آمریکای جنوبی، نقشه اقیانوسی یا عالم بحری، نقشه بعضی از جبال و بحیرات مشهور ایران، و نقشه بعضی از جبال و بحیرات معروف ایران، از جمله تصاویر زیبا و قابل توجه اطلس میرزا رضاخان مهندس است که در این کتاب به چشم می خورد.
دومین اطلس جغرافیائی دوره قاجار (شامل نقشه های ایران، تهران و قاره های جهان در یکصد و بیست سال قبل)؛ تألیف: محمدرضا مهندس (مهندس الملک)؛ به اهتمام جواد صفی نژاد، غلامرضا سحاب، سعید بختیاری؛ تهران: دنیای جغرافیای سحاب؛ چاپ اول: ۱۳۹۱؛ در قطع بیاضی؛ با ۴۸ صفحه و به بهای ۱۸۰۰۰ تومان منتشر شده است.
میرزا رضا خان مهندس که اصول هندسه و ترسیم نقشه را در مدرسه دارالفنون آموخته بود، به تهیه نقشه های پنج قاره و نقشه ایران، و پس از آن به ایجاد یک اطلس جغرافیایی در ۱۴ برگ مبادرت کرد. هنگامی که قبل از سال ۱۳۱۸ هجری قمری اطلس میرزا رضاخان شکل می گرفت تا زمان انتشار آن در سال ۱۳۱۹، نیرالملک وزیر علوم در مقاطع مختلف، برای چاپ اطلس از کمک های لازم دریغ نکرد. هنگامی که اطلس میرزا رضاخان مهندس آماده چاپ شده بود، سرپرست اداره مربوطه، شرح کوتاهی درباره ماهیت و معرفی نوشتار آن نوشت و ضمن موافقت آن را به مهر خود ممهور کرد و پس از مدتی این اطلس به چاپ رسید.
میرزا رضاخان مهندس (معتمدالسلطان) در تمامی نقشه های خود، مبدأ صفر درجه نصف النهاری را بر پایه نصف النهار پاریس در سال های ۱۳۱۸ و ۱۳۱۹ قمری (۱۹۰۰ و ۱۹۰۱ میلادی) ترسیم کرده است. وی از قوانین بین المللی جغرافیایی سال ۱۸۸۴ میلادی آگاهی داشته و بر همین اساس در نقشه ای که در اطلس خود از ایران و یا مناطقی از ایران تهیه کرده، در گوشه های نقشه به این چند گانگی اشاره کرده است.
جواد صفی نژاد، غلامرضا سحاب، و سعید بختیاری که به جمع آوری این اطلس ها و گردآوری توضیحات آن در کتاب دومین اطلس جغرافیائی دوره قاجار اهتمام کرده اند، بعد از ذکر مقدماتی، توضیحاتی درباره اطلس عبدالغفار، و اطلس احمد بن سلیمان که در بین اطلس شناسان به «اطلس سلیمان خان» شهرت دارد، آورده و تصاویر زیبایی نیز به آن منضم کرده اند. همچنین نقشه جهان نمای مدور مصور در دو نیم کره، نقشه آسیا، نقشه ایران، سلسله جبال البرز و اطراف طهران، نقشه اروپا، نقشه آفریقا، نقشه امریکای شمالی، آمریکای جنوبی، نقشه اقیانوسی یا عالم بحری، نقشه بعضی از جبال و بحیرات مشهور ایران، و نقشه بعضی از جبال و بحیرات معروف ایران، از جمله تصاویر زیبا و قابل توجه اطلس میرزا رضاخان مهندس است که در این کتاب به چشم می خورد.
دومین اطلس جغرافیائی دوره قاجار (شامل نقشه های ایران، تهران و قاره های جهان در یکصد و بیست سال قبل)؛ تألیف: محمدرضا مهندس (مهندس الملک)؛ به اهتمام جواد صفی نژاد، غلامرضا سحاب، سعید بختیاری؛ تهران: دنیای جغرافیای سحاب؛ چاپ اول: ۱۳۹۱؛ در قطع بیاضی؛ با ۴۸ صفحه و به بهای ۱۸۰۰۰ تومان منتشر شده است.
معرفی کتاب از زکیه بیات