میراث مکتوب- سعید شفیعیون، فارغ‌التحصیل دانشگاه تهران و هم‌اکنون دانشیار دانشگاه اصفهان است. او پژوهشگر و مصحح است و از آثارش می‌توان به «زلالی خوانساری و سبک هندی» اشاره کرد. این پژوهشگر معتقد است چاپ فاکسیمیله باید بسیار معیارین و صحیح و آراسته عرضه شود؛ امری که در سال‌های اخیر بعضا به بهانه ارزش تمام شده نشر، جدی گرفته نشده و بیشتر به کتابسازی نزدیک شده است. گفت‌وگو با این پژوهشگر در ادامه آمده است:
به عنوان پرسش نخست تعریف خود را از چاپ فاکسیمیله یا نسخه برگردان ارائه دهید؟
در واقع هنر فاکسیمیله این است که متنی مهم را که به اعتبار نسخه‌شناختی هم ارزشمند است، در اختیار مخاطب قرار دهد. هم از این رو چاپ فاکسیمیله باید بسیار معیارین و صحیح و آراسته عرضه شود؛ امری که در سال‌های اخیر بعضا به بهانه ارزش تمام شده نشر، جدی گرفته نشده است و بیشتر به کتابسازی نزدیک شده است. افزون بر چاپ بی‌کیفیت، مقدمه سبک و غیر تحقیقی و فقدان نمایه‌های لازم از رذایل این نوع کارهای سخیف است، خاصه در عصری که امکان رویت صورت دیجیتالی نسخه‌ها فراهم است.
تصور نمی‌کنید با چاپ فاکسیمیله تصحیح انتقادی اثر از بین برود و بخش‌های مفید اثر کشف نشود؟
خیر. فاکسیمیله راه جدایی می‌رود و تصحیح انتقادی هم راه جدایی می‌پیماید. فاکسیمیله در واقع راهی است برای عرضه نسخه‌ای مهم از متنی برجسته که یا تاکنون تصحیح نشده و یا تصحیح آن نیاز مقدمات و درنگ بیشتر است و ضمنا موجب طرح مسائل بیشتری در خصوص متن‌شناسی اثر و نسخه‌شناسی آن است. چاپ فاکسیمیله نسخه را همانگونه که هست نشان می‌دهد و بعضی گرفتاری‌های مشکل متون را با رجوع به اصل نسخه می‌توان حل کرد.
شما معتقد هستید که فاکسیمیله‌های سرسری و بی‌عیار تحقیقی به کتابسازی نزدیک می‌شود؟
چاپ کتاب در عرصه تراث‌پژوهی استانداردهای خاص و ویژه‌ای دارد؛ چه به صورت عکسی چه حروف‌چینی. در واقع باید همراه تحقیق متنی و فرامتنی و نمایه باشد تا رجوع به آن ممکن و آسان باشد و ضمنا عرضه صورت چاپی آن باید خیلی شکیل باشد. میکروفیلم‌ها و تصویرهایی که اساس فاکسیمیله قرار می‌گیرد باید کیفیت عالی و مناسب داشته باشد. من دیده‌ام بعضا میکروفیلم‌های قدیمی چاپ فاکسیمیله شده؛ آنگونه که غرض اصلی از چاپ فاکسیمیله که انتقال تمام ویژگی‌های نسخه به مخاطب است، نقض شده است.
چاپ کننده فاکسیمیله را می‌توان مصحح دانست؟ و آیا نسخه هر متنی قابلیت چاپ فاکسیمیله دارد؟
خیر او به نوعی یک کوشنده و گردآورنده است که به اهتمامش نسخه‌ای عرضه شده و نهایتا حسب پژوهشی که در اثر و نسخه مذکور کرده، عنوان متن‌پژوه و نسخه‌شناس را یدک می‌کشد. بعضی متون به اصطلاح بسته و اطلاعی ما که با نسخه‌های بسنده و تصحیح علمی به چاپ رسیده، ممکن است نسخه‌های تازه‌یابش چندان تغییری در ماهیت آن ایجاد نکند و تنها از باب اهمیت خصایص سبکی نسخه قابل عرضه باشد و تغییر چندانی در وضع موجود مصحَّح آن ایجاد نکند که تنها چاپ عکسی آن ضرورت پیدا می‌کند که البته باید حاوی مقدمه دقیق با فهرست و نمایه و ذکر اختلاف ضبط‌هایش با متن مشهور چاپی آن باشد. گاه هم کتابی تازه‌یاب و تک نسخه که برخی ضبط‌های آن نیز قابل نقل و تبدیل به حروف چاپی نیست و ضمنا خواهان مشتاق بسیاری دارد که تاب صبوری برای چاپ تصحیحی آن را ندارند. این ویژگی اخیر متاسفانه دستاویز برخی کتاب‌سازان شده و می‌خواهند با چاپ عکسی آن بر افتخارات ظاهری خود بیفزایند.
در پایان دیدگاه خودتان درباره این گونه چاپ چیست؟
همانگونه که پیشتر گفتم در مواردی اهمیت خصایص نسخه‌شناسی و نیز برجستگی جایگاه متن چاپ عکسی ضروت دارد و چه تصحیح بشود و چه نه، می‌بایست از آن نسخه‌ای در دسترس محققان قرار داد.
منبع: ایبنا