این کتاب دارای ۱۸ باب، ۴۲۰ حکایت و ۲۱۴۰ بیت شعر عربی و فارسی است. روضه خلد به عنوان یکی از آثار ارزشمند ادب فارسی، دربر گیرندۀ داستان‌ها و سخنان حکیمانۀ بسیاری است که منشأ و منبع بسیاری از آنها عربی و برخی از آنها منقول از ایرانیان باستان میباشد. در این پژوهش سرچشمۀ ۲۱۲ حکایت و سخن حکیمانه را از ۴۲۰ حکایت و حکمت موجود در روضه خلد در منابع عربی و نیز منبع ۱۳۳ مورد از این حکایات را در منابع فارسی یافته شده است.
کتاب روضه خلد دارای هیجده باب، چهارصد و بیست حکایت و دو هزار و یکصد و چهل بیت شعر عربی و فارسی است. افزون بر حکایات، از حکمت، تمثیل، نکته، قصه، وعظ، خبر، فایده، و بیان نیز بهره دارد. هر یک از بابهای هجده‌گانه با حدیثی از پیامبر اسلام (ص) آغاز میشود و پس از ابیاتی متناسب با موضوع از سرودههای خود شاعر، به شرح حکایاتی متناسب با عنوان باب میپردازد. آیات، احادیث، اخبار و ضرب‌المثل‌های عربی که زینت‌بخش کلام مجد خوافی شده‌اند، نشانه اشراف مجد خوافی بر زبان عربی و علوم قرآنی است.
روضه خلد از کتاب‌هایی است که مناسب مجلس‌گویان و اهل منبر است؛ زیرا در درون حکایات یا پس از آنها به موعظه و اندرزگویی میپردازد و چون سخنوران از آیات و احادیث و اشعار فارسی و عربی، به وفور استفاده می‌کند. این روش از دیرباز در میان مولفان فارسی و به خصوص نویسندگان صوفیه رواج داشته است.
«مجد خوافی» پنجاه سال از عمرش را به یادگیری و آموزش گذارنده، و پیوسته کار او وعظ و تذکّر بوده است، بنابراین به نظر میآید که وعظ‌گویی وی گاه منجر به اطناب در بیان برخی از حکایات او شده است.
با بررسی‌ها و باریک‌بینی‌هایی که در این پژوهش صورت گرفته، مشخص گردید، مجد خوافی غالب حکایات خود را از منابع عربی و فارسی پیش از خود اقتباس کرده است. به همین سبب جستجوی این تأثیر و تأثر در چارچوب ادبیات تطبیقی بر اساس مکتب فرانسه قرار میگیرد.
در این پژوهش براساس مکتب تطبیقی فرانسه تلاش شده است منابع حکایات و روایات حکیمانه روضه خلد را از منابع عربی و فارسی قبل از مجد خوافی، مشخص نموده؛ ضمناً در برخی موارد به منابع بعد از روضه خلد نیز اشاره کرده است.
فهرست مطالب کتاب به این قرار است:
مقدّمه
مقدّمه مولف
آغاز کتاب
باب اوّل: در صفات حکام
باب دوّم: در بیان علم
باب سیم: در بیان شفقت
باب چهارم: در عشق
باب پنجم: در عهد و پیمان
باب ششم: در بی‌وفایی دنیا
باب هفتم: در کرامات اولیاءالله
باب هشتم: در ادب نفس
باب نهم: در بیان رفاقت و صحبت
باب دهم: در ریاضت و احوال فقر
باب یازدهم: در نکاح و احوال زنان
باب دوازدهم: در حسد
باب سیزدهم: در ظلم و فساد آن
باب چهاردهم: در بخل و لئیمی
باب پانزدهم: در نوادر کلام
باب شانزدهم: در احوال طوایف
باب هفدهم: در احساس با اهل فضل
باب هیجدهم: در بیان دین و موعظت
پینوشت
فهرستها
فهرست آیات
فهرست احادیث و اقوال
فهرست اشعار عربی
فهرست اشعار فارسی
فهرست اعلام
فهرست مکانها
فهرست کتابها
فهرست منابع
روضه خلد به عنوان یکی از آثار ارزشمند ادب فارسی، دربرگیرندۀ داستان‌ها و سخنان حکیمانۀ بسیاری است که منشأ و منبع بسیاری از آنها عربی و برخی از آنها منقول از ایرانیان باستان است، خوافی بر طبق سنّت داستان‌نویسی کهن پارسی، حکایات و داسـتانهای خود را از متون فارسی و عربی پیش از خود گرفته است. وی نه تنها اشارهای به سرچشمۀ این حکایتها نکرده، بلکه ادعا کرده است که از سخن هیچ کس بهره نبرده است: «نه در نظم وی متابع دیگری بوده‌ام و نه در نثر وی مشایع سخنوری.»
این در حالی است که ما در این پژوهش سرچشمه ۲۱۲ حکایت و سخن حکیمانه را از ۴۲۰ حکایت و حکمت موجود در روضه خلد در منابع عربی و نیز منبع ۱۳۳ مورد از این حکایات را در منابع فارسی یافته‌ایم.
کتاب حاضر براساس نسخۀ موجود در کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران به رشتۀ تحریر درآمده است، که شامل ۳۹۸ صفحه میباشد.
در پایان نسخه خطی، کاتب، خود را فضل الله بن مرتضی معرفی کرده و تاریخ ختم کتابت را ۲۰ شوال سال ۸۳۴ اعلام کرده است. مولفان این اثر پس از تلاشهای ارزشمند وفایی، ضرورتی برای مقابلۀ نسخه‌ها ندیده، و این پژوهش را در مسیر جستجو در سرچشمه‌های فکری مجد خوافی در حکایات و اقوال حکیمانۀ روضه خلد قرار داده‌اند.
پژوهشی در منابع و مأخذ روضه خلد مجد خوافی نگاشته دکتر وحید سبزیان‌پور و سارا حسنی از سوی انتشارات یاردانش در سال ۹۲ منتشر شده است.
منبع: کتابخانه مجلس شورای اسلامی