واقفان به نیازهای فرهنگی مردم پی نبرده اند

در حال حاضر وظیفۀ عوام مردم در قبال حفظ و نگهداری میراث فرهنگی به ویژه میراث مکتوب چیست؟
ما اگر بخواهیم آیندۀ موفقی داشته باشیم باید آنچه را که به عنوان میراث گذشتگان به ما رسیده و مدارک و مکتوبات ما محسوب می شود و می تواند به ما کمک کند را به خوبی حفظ و نگهداری کنیم. همان گونه که در هنر بخواهیم نگاه کنیم، بسیاری از آثار هنری است که در میراث مکتوب جایگاه ویژه ای دارد. زمانی که از سنت صحبت می کنیم منظور این است که یک نهاد فرهنگی در ارتباط با مردم و جامعه، یعنی نتایج آن، چه کارکردها و استفاده هایی می تواند داشته باشد. ما امروز اگر بخواهیم نگاه کنیم در مرحلۀ گذار هستیم و نمی توانیم از جامعۀ جهانی خود را جدا کنیم. یعنی ما امروزه می بینیم که در فرهنگ گستردگی هایی وجود دارد که همۀ این ها باید دست به دست هم دهد تا جریانی ایجاد شود. همانگونه که مقام معظم رهبری فرمودند ما باید یک الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت داشته باشیم؛ یعنی باید دید در حوزۀ کتاب و کتابخوانی چگونه می توان الگوسازی کرد و برای این الگوسازی یک فرهنگ درونی باید ایجاد شود و ما می بینیم نهادهای زیادی دست به دست هم بدهند و بر اساس نیاز امروز آن را به وجود بیاورند و چگونه این ها می تواند وارد حوزۀ تولید شود و پاسخگوی نیازها باشد.

آنچه فرمودید شامل قشر کتابخوان و دانشگاهی می شود و شاید یکی از مشکلات ما در سالهای اخیر این باشد که توده ها با موضوعات فرهنگی و وقف در این حوزه ارتباط خوبی برقرار نکرده اند.
ما وقتی دربارۀ میراث مکتوب صحبت می کنیم همۀ آنها نیازهای بالقوه ما هستند که باید به بالفعل تبدیل شود و زمانی که می خواهد بالفعل شود نهادهای زیادی باید در کنار مردم قرار بگیرند. امروز اگر به اقشار مختلف مردم نگاه کنیم زمانی با قشر کتابخوان مواجه هستیم و زمانی باید کتابخوانی را آموزش دهیم. باید دید در حوزۀ کتاب خواندن چه میزان مطالعه وجود دارد و ما چگونه می توانیم مردم را به کتاب خواندن وارد کنیم. باید این فرهنگسازی را در حوزۀ دبستان آغاز کنیم یعنی باید برای میراث و آنچه از گذشتگان برایمان مانده باید فرهنگسازی شود. نهادینه کردن، نیاز به فرهنگ ارتباط های نهادهای مختلفی دارد که با رویکرد جدید به این مسئله پرداخت و با رویکرد 30 سال قبل نمی توان این موضوع را بررسی کرد، زیرا وقتی نگاه می کنیم کتاب های ما از 3000 جلد به 1000 جلد رسیده است و برای این موضوع باید آسیب شناسی شود و الگویی شفاف باشیم. برای کسانی که در این فرهنگ زندگی می کنند هرچه الگو شفاف تر باشد به نیاز مخاطبان بیشتر می توانند پی ببرند و هرچه نیازها جوابگو باشد حمایت مردم و حمایت هایی که می خواهیم بیشتر می شود.
وقف کتاب از سنت های رایج در گذشته بوده است و در حال حاضران واقفان حاضر هستند هرکاری (از جمله مدرسه سازی یا بناسازی) انجام دهند. این وابستگی بدنه نشر به دولت چه آسیب هایی به این حوزه وارد کرده اند؟

ما در جامعه نیازسنجی نکرده ایم و واقفان آن گونه باید به این نیاز پی نبرده اند. این نیازسنجی در برخی موارد در دانشگاه ها انجام شده است و امروز باید به دانشگاه ها مراجعه کنیم و ببینیم وضع موجود چگونه است؟ آیا تحقیقی دربارۀ عملکرد شده است؟ با وجود مشکلات اقتصادی، باید سرمایه گذاری را در درون جامعه انجام دهیم و در درون مردم این قضیه به وجود بیاید تا وقف کتاب در زمینۀ نشر به عنوان فرهنگ تبدیل شود.

به عقیدۀ شما مشکلاتی که بر سر راه عدم فرهنگسازی است از کجا نشئت گرفته و پیشنهادی برای راه حل آن دارید؟
یک جریان شتاب آلودی در جامعۀ ما شکل گرفته است و آن پرتاب شدن به توسعه یافتگی است در حالیکه برای این توسعه یافتگی الگویی نداریم؛ یعنی شتاب آلود به سمت توسعه یافتگی می رویم، در حالیکه جامعۀ جهانی الگوهای زیادی را انجام داده است، جامعه ما چه الگوهایی را برای توسعه یافتگی دارد؟ باید دید مهندسی فرهنگی که هم اکنون مطرح می شود چگونه تحقق پیدا می کند. تحقق پیدا کردن آن هم این است که ما به صورت شفاف الگوها را داشته باشیم و بدانیم چه نیازهایی داریم.

مؤسسات و نهادهای دولتی در این میان چه وظیفه ای دارند؟
در بسیاری از حوزه ها متولی باید خود مردم باشند چون مردم تولید فرهنگ می کنند. باید نهادها مورد توجه قرار گیرند و بررسی شود چه بخش هایی باید به مردم واگذار شود. فکر می کنم اگر مردم به این آگاهی برسند آمادگی انجام خیلی از کارها را دارند و بازار اقتصاد و بازار کارهای جدید راه اندازی می شود که بتواند افراد را تأمین کند.

همانگونه که می دانید بودجه بخش فرهنگی در سال های گذشته به شدت کاهش یافته است. کاهش بودجه بخش فرهنگی بر بدنۀ فرهنگ مخرب بوده است؟
ما وقتی نگاه می کنیم انقلاب ما یک انقلاب فرهنگی است، نه انقلاب سیاسی و همین طور اگر به تمدن خودمان نگاه کنیم جایگاه فرهنگی ما بیش از مسائل دیگر است. یعنی جایگاه فرهنگی در جامعه ما و در فرهنگ ما وجود دارد متمایز کرده است. مسلماً باید در این زمینه سرمایه گذاری بیشتری کرد و این مسیر است که در آینده جواب می دهد و می تواند تولید توسعه کند و به عنوان یک جامعه و یک تمدنی که از دیرباز بوده به آیندگان منتقل شود. اگر ما سرمایه گذاری بیشتری کنیم باز کم کرده ایم و هرچه بودجه کمتر شود بازدهی هم کمتر خواهد بود و فرهنگ، جامعه و کشور ما متضرر خواهد شد.
نهادهای دولتی باید وظایف خود را انجام دهند و اگر آن درست انجام شود خیلی از مشکلات نیز حل خواهد شد، اما آن نیز درست انجام نشود و از آن طرف هم بخواهیم نگاه کنیم در حوزۀ فرهنگ و هنر آنچه بخواهد اتفاق بیفتد مستضعف تر از حوزه های دیگر است. چون اگر در حوزۀ فرهنگ بودجه را بالاتری ببریم انسان برای حیات خود سرمایه گذاری کرده است و هرچه سرمایه گذاری لازم را انجام دهیم هرچه سریعتر به معنای توسعه یافتگی دست خواهیم یافت.

گفت و گو از سیده معصومه کلانکی