کد خبر:2297
پ
esharat-m

نسخه برگردان «شرح الاشارات و التنبیهات» فخر رازی

نسخه «شرح الاشارات و التنبیهات» که یادداشت تملک ملک‌الشعراء بهار بر آن است و کهن‌ ترین نسخه کامل از شرح اشارات فخررازی است، توسط کتابخانه مجلس منتشر شد.

میراث مکتوب – نسخه ««شرح الاشارات و التنبیهات»» که یادداشت تملک ملک‌الشعراء بهار بر آن است و کهن‌ ترین نسخه کامل از شرح اشارات فخررازی است، توسط کتابخانه مجلس منتشر شد.
نسخه نفیس این دستنویس که یادداشت تملک ملک‌الشعراء بهار بر آن است و کهن‌ ترین نسخه کامل از شرح اشارات فخررازی است.
الاشارات و التنبیهات ابوعلی سینا گویا آخرین اثر ابن سینا و از مهم‌ترین آثار او است. این اثر «نخستین‌ بار به‌ کوشش‌ ژ. فورژِه‌۶ در ۱۸۹۲م‌ در لیدن‌ و دومین‌ بار در ۳ جلد (۴ بخش‌) همراه‌ با شرح‌ نصیرالدین‌ طوسی‌ بر آن‌، به‌ کوشش‌ سلیمان‌ دنیا میان‌ سالهای‌ ۱۹۵۷-۱۹۶۰م‌ در قاهره‌ منتشر شده‌ است‌. ترجمه فرانسوی‌ آن‌ به‌ وسیله ابن‌ سینا شناس‌ فرانسوی‌، آن‌ ماری‌ گواشون‌ در ۱۹۵۱م‌ در پاریس‌ انتشار یافته‌ است» (دائره المعارف بزرگ اسلامی)
کتاب اشارات از سه بخش عمده منطق، طبیعیات، مابعدالطبیعه تشکیل شده و در ۹ نمط نوشته شده است. نظر به اهمیت کتاب اشارات، از همان زمان تصنیف آن مورد توجه ناقدین و شارحین آثار ابن سینا قرار گرفته است. از اولین نقد‌ها و شرح ‌های موجود بر این کتاب می ‌توان به لباب الاشارات فخر رازی اشاره کرد که ضمن شرح قسمت مابعدالطبیعه اشارات، نقدهایی را هم متوجه ابن سینا کرده است. پس از آن می ‌توان مهم ‌ترین شرح اشارات را شرح الاشارات، یا حل مشکلات اشارات و تنبیهات اثر خواجه نصیر طوسی دانست. خواجه را می‌ توان قدرتمندترین شارح و مدافع مکتب ابن سینا دانست. قطب الدین رازی پس از این دو کتاب محاکمات را نوشت و بین فخر رازی و خواجه نصیر طوسی به داوری پرداخت.
علی رغم حوادث گوناگون و مصائب فراوان، سنت عقلانی در ایران بر خلاف برخی ممالک اسلامی تداوم یافت و آثار فلسفی حفظ شد. ظهور فلاسفه حتی در دوران متاخر مثل دوره صفویه و پس از آن که برخی مدافع سرسخت مکتب مشاء بودند، آثار و افکار ابن سینا را حفظ کرد. برخی چنان شیفته ابن سینا بودند که فلسفه واقعی را فلسفه ابن سینا می ‌دانستند.
شرح اشارات خواجه نصیر نیز به علت همخوانی فکری وی با جامعه شیعی ایرانی، بسیار مورد توجه قرار گرفت و نسخ زیادی از آن باقی ماند که برخی از آنها به علت قدمت، ارزش چاپ فاکسیمیله را داشت و قبلا توسط نشر میراث مکتوب منتشر شده است. اما شرح اشارات فخر رازی موسوم به لباب الاشارات، تا کنون چاپ فاکسیمیله نشده بود و بنا به اهمیت کتاب و قدمت نسخه، کتابخانه مجلس شورای اسلامی بر آن شد تا این میراث تمدنی ایران اسلامی به خدمت محققان ارائه شود.
قدیمی ‌ترین دستنویس ‌های موجود از شرح اشارات رازی عبارتست از:
۱٫نسخه کتابخانه لاله‌لی (استانبول)
۲٫نسخه کتابخانه مجلس شورای اسلامی
۳٫نسخه کتابخانه ینی جامع (استانبول)
۴٫نسخه کتابخانه کوپریلی – مجموعه فاضل احمد پاشا (استانبول)
۵٫نسخه کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی (قم)
۶٫نسخه کتابخانه جارالله (استانبول)
۷٫نسخه دیگری از کتابخانه کوپریلی – مجموعه فاضل احمد پاشا (استانبول)

این اثر نسخه برگردان به قطع اصل از روی نسخه خطی شماره ۱۰۶۰۹ کتابخانه مجلس شورای اسلامی کتابت شده در ۶۱۴ قمری می ‌باشد.
عمادی حائری در مقدمه بر «شرح کتاب الاشارات و التنبیهات» نوشته است: هیچ یک از این نسخه‌ ها در جدیدترین و روشمندترین تصحیح شرح اشارات رازی مورد استفاده نبوده است. در میان نسخه‌های مذکور در بالا، دستنویس کتابخانه مجلس،‌که پیش از انتقال به کتابخانه مجلس در تملک محمدتقی بهار، بوده است و یادداشت تملّک بهار به تاریخ ۱۳۵۶ ق/ ۱۳۱۵ ش در صفحه اول این دست‌نویس دیده می ‌شود. کمتر از هشت سال پس از وفات مولف کتابت شده و کهن ‌ترین دست‌نویس کامل کتاب است.
کاتب دستنویس مجلس که متن را به خطی خوانا و خوش کتابت کرده شناخته شده نیست و وی نامی از خود در ترقیمه نسخه نیاورده است.
عمادی همچنین ذکر کرده است: آنچه در نگاه اول به نسخه جلب توجه می ‌کند، تصحیحات و استدراکات نسبتاً زیادی است که در حاشیه صفحات درج شده است. در این میان یک برگ از نسخه نیز افتاده است.

فهرست مطالب این اثر عبارتست از:
مقدمه
شرحی بر اشارات در زمینه‌ای اشعری
شرح اشارات رازی و جریان‌های فلسفی بعدی
کهن‌ترین نسخه‌های شرح اشارت و دست‌نویس مجلس
شرح کتاب الاشارات و التنبیهات
مقدمه انگیسی

رسول جعفریان، ریاست کتابخانه مجلس شورای اسلامی در مقدمه خود بر این کتاب اینگونه نگاشته است:

شاید کمتر کسی را در تاریخ تمدن اسلامی بتوان یافت که به اندازه فخررازی در علوم رایج و دانسته‌ های مقبول عصر خود تشکیک و تردید کرده باشد. اهمیت دانشمندی همچون فخررازی صرفا در این نیست که با تعلق خاطر به مکتبی خاص، به تدوین و تشریح و تبیین مبانی فلسفی و کلامی پرداخت و از این طریق تأثیری قابل توجه بر سیر تفکر عقلانی در جهان اسلام گذاشت؛ بلکه مهم‌تر از آن تبیین و تأثیر، نقدها و ایرادها و تشکیکات فراوانی است که وی، فارغ از تعلق خاطرش به یک مکتب کلامی، بر معارف عقلی عصر خود وارد ساخت و بدین گونه سبب گسترش حوزه دانایی و پیشرفت علوم در آن دوره تاریخی گردید.
اگر بپذیریم که نقطه عزیمت علم شک و تردید است، آنگاه می‌توان گفت اگر دانشمندانی همانند فخر رازی بیشتر بودند، تاریخ تمدن اسلامی در عرصه تولید و پویایی علوم شکل دیگری می‌یافت. در عصر فخر تعداد دانشمندان اندک نبود، اما کم بودند دانشمندانی که مانند فخر اهل تردید و تشکیک باشند، بتوانند خود را از قید آموزه های پیشینیان رها کنند و بکوشند راهی نو فراروی دانش پژوهان بگشایند. بی تردید فخر رازی در چهارچوب فکری خاص خود می‌اندیشید، اما وی در عالم دانش و معرفت راهی را برگزید که سرانجامی جز تحول نداشت.
تنوع و تغییر، دو ویژگی اصلی منظومه آثار فخر رازی است. گستره موضوعی آثار فخر از یک سو و نوآوری و ابتکار وی در آنها از سوی دیگر، موجب شد که آثار و آرای او تأثیر قابل اعتنایی بر اندیشمندان پس از وی داشته باشد؛ به طوری که شاید بتوان تأثیر فخر رازی در متفکران شیعی را نیز موضوع یک تحقیق بنیادین قرار داد.
و اینک مایه شادمانی است که دست‌نویسی کهن از آثار فلسفی مهم و مشهور فخر رازی، به صورت نسخه برگردان و با مقدمه جناب سید محمد عمادی حائری، در دسترس پژوهشگران متون فلسفی قرار می‌گیرد. امیدواریم که انتشار نسخه‌هایی از این دست، زمینه‌ساز تحقیقات جدید و ارائه چاپ ‌های انتقادی از متون کلاسیک فلسفه باشد.
این اثر در سیصد نسخه، با مقدمه سید محمد عمادی حائری، توسط کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی منتشر شده است.

منبع: کتابخانه مجلس شورای اسلامی

ارسال دیدگاه

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

کلید مقابل را فعال کنید

مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب
تهران، خیابان انقلاب اسلامی، بین خیابان ابوریحان و خیابان دانشگاه، شمارۀ 1182 (ساختمان فروردین)، طبقۀ دوم، واحد 8 ، روابط عمومی مؤسسه پژوهی میراث مکتوب؛ صندوق پستی: 569-13185
02166490612