مطالعه تطبیقی کلاه مردان در سفرنامه‌­ها و نگاره‌های دوران صفوی با تاکید بر دیوارنگاره‌های کاخ چهلستون اصفهان

میراث مکتوب – از دیرباز طرح و رنگ انواع پوشاک همواره معرف اقوام و طبقات مختلف اجتماعی بوده و در این میان لباس و به ویژه کلاه دولت مردان اهمیت ویژه‌ای داشته است. با توجه به ارتباط میان مشاغل مردان و پوشش ایشان در دوره صفوی، در مواجهه با نگاره ها و دیوارنگاره های این دوران همواره این سوال مطرح می شود که: تصاویر به نمایش درآمده از کلاه مردان در دیوارنگاره های چهلستون اصفهان معرف کدام یک از مناصب دربار صفوی است؟ ازآنجاکه در نسخ خطی برجای مانده از این دوره نمونه های تصویری و شرح مناسبی موجود نیست، علاوه بر معدود اسناد موجود، سفرنامه ها منبع و سند مکتوب درنظر گرفته شدند. نتایج پژوهش نشان داد که ساختار جامعه صفوی هرمی بود که در راس آن پادشاه جای داشت و سایر مراتب در ذیل، و هریک متناسب با شان و شغل خود کلاهی ویژه داشتند. «تاج حیدری» معروف ترین کلاه عصر صفوی، از سقرالات سرخ با دوازده ترک، نشان ویژه قورچی ها و قوللر در جنگ بود. این تاج پس از شاه اسماعیل و شاه طهماسب جنبه تشریفاتی یافت؛ شاه و درباریان دور آن دستاری سپیدرنگ می پیچیدند، آن را به انواع جواهرات می آراستند و به صورت «تاج طومار» برسر می گذاشتند. «مندیل» کلاهی بود که قوالان و ساقی ها به صورت آزاد از پارچه راه راه یا زربفت دور سر می پیچیدند. روحانیان و حافظان قرآن مندیل هایی ساده از جنس آق بانو داشتند. «بورک» کلاهی بود از جنس پارچه با آستری از خز، مخصوص شاطران و جزایری ها، که شاه عباس آن را رواج داد. تاثیرپذیری از کلاه اروپاییان فقط در چند نگاره به چشم می خورد و در سفرنامه ها ذکر نشده است. این مقاله حاصل پژوهشی است که براساس روش تحقیق تاریخی صورت پذیرفته و در انتخاب اسناد مکتوب تاحد ممکن به منابع و اسناد دست اول مراجعه شده است.
متن کامل مقاله «مطالعه تطبیقی کلاه مردان در سفرنامه­‌ها و نگاره‌­های دوران صفوی با تاکید بر دیوارنگاره‌­های کاخ چهلستون اصفهان» نوشته منیره سادات نقوی، محسن مراثی که در شماره ۳ دوفصلنامه مطالعات تطبیقی هنر به چاپ رسیده است را در فایل پایین مطالعه کنید.