میراث مکتوب – مراسم «گرامیداشت ثبت چهار میراث مستند ایران در فهرست منطقۀ آسیا و اقیانوسیه حافظۀ جهانی یونسکو» به مناسبت روز جهانی میراث دیداری و شنیداری صبح امروز دوشنبه (5 آبان ماه) در کتابخانۀ ملی برگزار شد.
میراث مکتوب، دیداری و شنیداری خود را در عرصه محلی، ملی و بین‌المللی پاس بداریم
دكتر سيدرضا صالحي، رئيس سازمان اسناد و كتابخانۀ ملي و همچنين رئيس كميتۀ ملي حافظه جهاني در ايران، در آغاز این مراسم ضمن تسليت ايام محرم بيان کرد: بايد پرسيد كه چرا ما در حوزۀ ميراث مكتوب و معنوي، حساسيت نشان مي دهيم و چرا در حيطۀ حافظۀ جهاني و ملي تلاش مي كنيم. پاسخ اين سوأل و سوألات مشابه، روشن است: بزرگ ترين مزيت در دنياي پر از خشونت و انتقام فعلي، رسيدگي و ترويج امور فرهنگي است.
رئيس كميتۀ ملي حافظۀ جهاني ادامه داد: ما به ارزش ها و اخلاقيات و ميراث فرهنگي خود افتخار می‌كنيم و هيچ كس در هيچ نقطه اي نمي تواند عظمت فرهنگ ايران را ناديده بگيرد.
دكتر صالحي با اشاره به وضعيت نابسامان منطقه خاورميانه تصريح كرد: در عرصه پر تنش و خشن منطقه، پيام ما به جهانيان يك پيام مهم است: فرهنگ ايراني فضيلت گرا و ضد خشونت است.
رئیس سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران ابراز اميدواري كرد تا در سالي كه از سوي مقام معظم رهبري به نام سال اقتصاد و فرهنگ نامگذاري شده است، بحث ميراث مكتوب در عرصه ملي، پاس داشته شود و اهميت ان براي نخبگان كشور بيش از پيش روشن شود.
صالحی امیری در پایان سخنانش گفت: خوشبختانه امروز همگی به این باور جمعی رسیده ایم که باید میراث مکتوب، دیداری و شنیداری خود را در عرصه محلی، ملی و بین‌المللی پاس بداریم. برهمین اساس وظیفه خود می دانم از همه کسانی که در این عرصه فعالیت می‌کنند صمیمانه تشکر کنم. امیدوارم این مراسم منشاء تحول فرهنگی در جامعه ایران باشد.
محمدرضا سعیدآبادی، دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو نیز در این مراسم با بیان اینکه در حال حاضر بیش از 300 عنوان اثر در کمیتۀ حافظۀ ملی یونسکو به ثبت رسیده است، گفت: 57 اثر از این تعداد در حوزه آثار دیداری و شنیداری است که تاکنون متأسفانه هیچ یک از این آثار متعلق به ایران نبوده است.
وی ادامه داد: یکی از برنامه‌های ایران این است که تلاش کند تا اثری در حوزۀ آثار دیداری و شنیداری در حافظۀ جهانی به ثبت برساند. تاکنون کشورهای مختلف اقدام به چنین اموری کرده اند که از جمله این موارد می توان به تلاش کوبا برای ثبت مجموعه گزارش های خبری از سال 60 تا 90 در زمینه پیدایش جنگ سرد اشاره کرد که در نهایت در سال 2008 به ثبت رسید.
سعیدآبادی افزود: اگر غبار غفلت و فراموشی روی یک میراث سوار شود، مرگ آن خاموش خواهد بود پس بیایید فضای مناسب تری را به ویژه در حوزه تخصیص بودجه و تدوین قوانین بهتر برای محافظت بهتر و آسانتر از میراث دیداری و شنیداری فراهم کنیم.
برگزاری کارگاه‌های آموزشی درباره میراث فرهنگی در استان‌ها
حجت‌الاسلام و المسلمین سید محمد ابهری، نایب رئیس کمیسیون حافظه جهانی، دیگر سخنران این مراسم بود. وی با اشاره به فعالیت‌های این کمیته گفت: سازمان تربیتی و آموزشی یونسکو از سال 1992 برنامه حافظه جهانی را به تصویب رساند، اما در ایران تا هشت سال پس از این تاریخ برنامه ای اجرا نشد. در سال 84 با تلاش برخی از دستگاه‌های فرهنگی و شخصیت های علمی در ایران، شاهد تشکیل هسته اولیه این کمیته بودیم. این کمیته ابتدا فعالیت‌های خود را برای معرفی و ثبت آثار مصروف داشت و پس از آن به اقداماتی از جمله ایجاد پایگاه اطلاع رسانی و ثبت شاهنامۀ بایسنقری، به عنوان نخستین اثر ثبت شده در این کمیته، پرداخت.
وی در ادامه با اشاره به تعدادی از آثار ثبت شده در کمیتۀ حافظۀ جهانی یونسکو از سوی ایران، به برنامه‌های آتی از سوی این کمیته اشاره کرد و یادآور شد: ما در این راه امید بسته ایم به استاندارها در استان های مختلف کشور که میراث خود را معرفی کنند. علاوه بر این، قرار است کارگاه های آموزشی هم در استان‌ها برگزار کنیم.
بحران هویت، بحران امروز جهان است
معصومه ابتکار، رئیس سازمان محیط زیست، دیگر سخنران حاضر در این مراسم بود. وی در ابتدا با بیان اینکه بحران جهانی ما امروز بی تردید، بحران هویت است، گفت: امروز متأسفانه ما به سرعت در حال فراموشی و از دست دادن هویت انسانی، فرهنگی، تاریخی و در برخی از موارد به صورت میراث حافظه ای هستیم؛ در حالی که این میراث ها هویت ما را شکل می‌دهند. علاوه بر این، در برخی از موارد نیز در حال از دست دادن اصل میراث هستیم و آن طبیعت است که امروزه به صورت جدی مورد تهدید قرار گرفته است.
وی افزود: امروز دنیا متوجه این تهدیدات شده و در پی صیانت از میراث طبیعی و فرهنگی برآمده است. یونسکو از منظری دیگر به این موضوع پرداخته و آن تشکیل کمیته ای برای تنوع زیستی است. تنوع زیستی با تنوع فرهنگی رابطه تنگاتنگی دارد. ما ظرفیت خوبی از منظر میراث فرهنگی و طبیعی در دنیا، منطقه و کشور خودمان بهره‌مندیم ، اما نتوانستیم از این میراث برای فرهنگ معاصر بهره ببریم.
رئیس سازمان محیط زیست با تأکید بر اینکه باید این میراث را بازشناسی و معرفی کنیم، یادآوی کرد: فرهنگ ما متعلق به میراث جهانی است و توسط کمیتۀ حافظۀ جهانی اقدامات خوبی صورت گرفته است. این میراث می تواند زمینۀ خوبی برای تحول فکری و اجتماعی باشد و بسیاری از رفتارهای امروز که ما را آزرده کرده است را متحول کند؛ چرا که ما در دنیای پر از خشونت هم نسبت به انسان‌ها و هم علیه طبیعت به سر می‌بریم. اقدامات انجام شده از سوی یونسکو برای یادآوری این میراث که متعلق به جهان است، اقدامات خوبی بوده است. ما در این زمینه نیازمند یادآوری هستیم، چرا که این یادآوری می‌تواند جهت دهنده باشد و بسیاری از برداشت های نادرست ما در زمینۀ میراث فرهنگی و دینی تغییر دهد. ما باید از خرد جمعی در زمینه محیط زیست استفاده کنیم،اما نباید از یاد ببریم که خود نیز گنجینه هایی از این میراث ارزشمند داریم.
ابتکار با اشاره به فیلم مستند «جان مرجان» که چندی پیش در کمیتۀ حافظۀ جهانی- منطقۀ آسیا پاسیفیک یونسکو به ثبت رسیده است، گفت: این اثر کار ارزشمند هنری است که با نگاه علمی و اجتماعی به بحث خفاظت از دریا و مرجانها پرداخته است. مرجانها به سرعت در معرض تهدید قرار دارند، در حالی که ما نتوانسته‌ایم جزایر مرجانی را مدیریت کنیم.
در بخش دیگری از این مراسم دکتر کتایون مزداپور، پژوهشگر زبان‌های باستانی دربارۀ کتاب وندیداد، یکی از چهار اثری که در حافظۀ جهانی یونسکو به ثبت رسیده است، سخن گفت.
نسیان فرهنگی، اعتماد به نفس را در دو قرن اخیر از ما گرفته است
سید محمد بهشتی، رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی، در این مراسم با بیان اینکه بزرگترین دشمن آثار تاریخی، فرهنگی و هنری ما نادانی و نسیان است، گفت: نادانی خود به مقدمه نیاز دارد و آن نسیان است. نسیان آنقدر درد بزرگی بوده که پیامبران برای از بین بردن آن مبعوث شدند. ثبت آثار این چنینی در حافظه منطقه‌ای و یا جهانی، تلاشی است برای از بین بردن این فراموشی. نسیانی که باعث می‌شود تا ما در تاریکی و ظلمت قرار بگیریم.
وی ادامه داد: این تذکر نسبتمان را با عالم مشخص می کند که از میراث بشری چه سهمی داشته ایم. آنچه مسلم است ما در دو قرن اخیر دچار عدم اعتماد به نفس فرهنگی شده ایم که این هم از اثرات نسیان است. آثار و شواهدی که دلالت فرهنگی و تاریخی دارند در معرض کهولت است و تمام تلاش بر این است تا با ثبت این آثار دسترسی به آنها برای علاقه‌مندان آسانتر شود.
تلاش برای ثبت جهانی اسناد کربلا
در ادامه هادی سلیمان پور، رئیس مرکز آموزش و پژوهش وزارت امور خارجه بیان رکد:: در 25 سال گذشته رابطه بین اقوام، قبایل و فرهنگ های مختلف در قالب تئوری وحدت مطرح شد و این نظریه با کارآمدی کامل روابط بین اقوام و قبایل، افکار و مذاهب را مدیریت کرد.
سلیمان پور یادآور شد: اخیرا با توجه به تحولات جدید منطقه ای، تئوری همزیستی مسالمت آمیز در امتداد نظریه وحدت امت اسلام مطرح شد و این تئوری مختص متفکران شیعه است.
وی در بخش دیگری از سخنان خود به ثبت مجموعه اسناد و تصاویر کربلا در فهرست منطقه آسیا و اقیانوسیه حافظه جهانی یونسکو اشاره کرد و توضیح داد: در دو قرن اخیر، موحدان و شیعیان ساکن شهر کربلا و نیز تربت های مطهر واقع در آن، در سه مقطع از سوی قبایل نجد، سپاه ششم دولت عثمانی و نظام بعثی عراق مورد هجوم و کشتار واقع شده اند.
رئیس مرکز آموزش و پژوهش وزارت امور خارجه افزود: متأسفانه به رغم کمیت شهدای این حوادث و کیفیت فجیع ذبح و مثله کردن زوار و مجاروین، اهتمامی جدی برای شناسایی، جمع آری، ثبت و مستند سازی اسناد این عملیات وحشیانه انجام نشده است.
سلیمان پور ادامه داد: بنابر کمترین ارقام موجود در گزارش های تاریخی در حمله قبایل نجد(عید غدیر 1216 هـ.ق)از سحرگاه تا اذان ظهر، حدود 5 هزار نفر در کربلا توسط قوای «سعود الثانی» ذبح شدند و علاوه بر حمله به گنبد و بارگاه روضه حسینی، غارت طلا و گنجینه ها، تخریب حرم و رواق ها و سوزاندن کتب و فرش های نفیس به موضع تربت حضرت اباعبدالله الحسین(ع) نیز تعرض شد.
وی اضافه کرد: در حملۀ سپاه عثمانی به فرماندهی نجیب پاشا، 20 هزار نفر در یک روز قتل عام شدند، گوش ها و سرهای شهدا مثله شد و سپس اجساد پاک آن ها را سوزاندند. در این عملیات به عتبه مقدسه حضرت عباس (ع) هم حمله شد و علاوه بر غارت، پناهجویان داخل آن روضه مطهر نیز به قتل رسیدند.
این مقام وزارت امور خارجه یادآور شد: در علمیات انتفاضه شعبانیه (شعبان 1411هـ.ق) که خاطره حزن آلود آن هنوز در اذهان آگاهان محو نشده است، ژنرال ملعون «حسین کامل» داماد صدام با تانک به داخل روضه مطهر حسینی وارد شد و علاوه بر کشتار فجیع سکنه و مدافعین حرم به تخریب عتبه به نحوی که اسناد و تصاویر آن موجود است، مبادرت کرد.
سلیمان پور با تاکید بر این که ثبت این مجموعه اسناد علاوه بر ثبت تاریخ و میراث فرهنگی در مسیر آینده هم راهگشاست، اظهار امیدواری کرد که مسیر را تا ثبت جهانی اسناد مربوط به کربلا ادامه دهیم.
چرا نسل امروز بی هویت شده است؟
حجت الاسلام و المسلمین علی یونسی، مشاور رئیس جمهور در امور اقوام و اقلیت های دینی نیز در ادامۀ این مراسم بیان کرد: باید از آقای صالحی امیری سپاسگذار باشیم که ابتکاری را ابداع کردند و برای معرفی میراث تاریخی، ملی، هویتی و دینی ما حرکت شتاب‌آلود و پرسرعتی را آغاز کردند که با تداوم آن می‌توانیم عقب ماندگی‌های گذشته را جبران کنیم.
وی با بیان اینکه چه ایران قانونی و چه ایران تاریخی و فرهنگی ما مالامال از گنجینۀ عظیم میراث ایرانی و اسلامی است که باید آن را هم بشناسیم و هم بشناسانیم، اظهار داشت: این کار یک رسالت تاریخی بر دوش فرهیختگان و آگاهان است و هر دانشمندی در مقابل نسل‌های آینده باید وظیفه خود را ایفا کند که آن وظیفه ارائۀ میراث ها و ارزش هایی است که به ما تعلق دارد.
دستیار ویژه رئیس جمهور در امور اقوام و اقلیت های دینی و مذهبی افزود: ما نگاهبان ارزش‌هایی هستیم که درست است به ایرانیان تعلق دارد، ولی این ارزش‌ها و میراث به همه انسان‌ها تعلق دارد و باید به همه جهانیان آن را معرفی کنیم و با این معرفی نسل‌های آیندۀ خود را نیز حفظ خواهیم کرد زیرا نسل‌های آیندۀ ما در معرض بی‌هویتی، نسیان و فراموشی هستند و ما متاسفانه هم اکنون نیز دچار غفلت و نسیان هستیم.
حجت الاسلام یونسی با بیان اینکه بخشی از میراث ما میراث حسینی است، تصریح کرد: مهمترین میراث تاریخی و اسلامی ما میراث حسینی است و عاشورا در سراسر ایران و منطقۀ نمایشگاه میراث حسینی می‌شود و این تعزیه ها و عزاداری‌ها و هیئت‌ها بخشی از میراث ملی ایرانیان است.
وی افزود: چه زیبا سرود آن شخصیت بزرگ، مرحوم دکتر شریعتی، که این میراث حسینی را به ما نسل غفلت زدگان معرفی کرد ولی متاسفانه ما این شخصیت را فراموش کرده‌ایم.
دستیار ویژه رئیس جمهور در امور اقوام و اقلیت های دینی و مذهبی با اشاره به کتاب شریعتی با عنوان حسین میراث آدم گفت: حسین (ع) وارث آدم، عیسی، موسی و بقیه پیامبران است. یعنی امام حسین (ع) همه ارزش‌های معنوی پیامبران را در خود جمع و حفظ کرده است و بزرگترین نقش امام حسین (ع) میراث داری است و به عبارتی میراث دار واقعی و معنوی انسان‌های بزرگ مانند عیسی، موسی، ابراهیم و … است.
حجت‌الاسلام یونسی با بیان اینکه پیامبران بزرگترین انسان‌هایی بودند که ارث مادی نداشتند و ارث آنها معنوی بود، تصریح کرد: امام حسین (ع) تجسم همه این ارزش‌هاست و شریعتی که خود بزرگترین یادآور این ارزش‌هاست را ما فراموش کرده‌ایم.
وی با بیان اینکه دو گروه سعی دارند شریعتی را به حاشیه ببرند، گفت: یک گروه متحجرین و گروه دیگر غرب‌باوران و غرب‌باختگان است که ما امروز شاهد بیان طنز‌آلود و نیشخند به این شخصیت بزرگ هستیم و در رسانه‌های مجازی این شخصیت مورد طعنه است که این مساله جفای بزرگی به میراث فرهنگی است زیرا شریعتی یک میراث فرهنگی و یک اثر بی‌نظیر است که توانست در بازآفرینی هویت دینی ما نقش اساسی ایفا کند.
دستیار ویژه رئیس‌جمهور در امور اقوام و اقلیت‌های دینی و مذهبی در پایان گفت: شریعتی گفت که حسین(ع) میراث‌دار واقعی تاریخی است و هر گوشه ایران تاریخ، مساجد، معماری و مناطق شبه‌قاره هند، قفقاز، آسیای صغیر و… همه پر از آثار معنوی ایرانیان است که ما به دلیل اینکه رشد لازم را نداریم و یا گرفتار غفلت شده‌ایم از گذشته خود بی‌خبریم و چون بی‌خبریم دیگران به راحتی می‌توانند آینده ما را غارت کنند و نسل بی‌هویت بسازند.
تقدیرشدگان در همایش روز جهانی میراث دیداری و شنیداری
در پایان این مراسم گواهی ثبت چهار اثر مستند ایران در حافظه جهانی یونسکو به نمایندگان سازمان ها اهدا شد و از دست اندرکاران ثبت این آثار تقدیر به عمل آمد.
در این مراسم از فریبا فرزام، ناهید فرضی، سوسن اصیلی و سیدعلی موجانی برای تلاش در ثبت چهار اثر مسالک الممالک، مجموعه مستند جان مرجان (درباره خلیج فارس و اکوسیستم‌های موجود در آن)، کتاب وندیداد (بخشی از کتاب مقدس زرتشتیان) و مجموعه اسناد و تصاویر کربلا تجلیل شد.
در این مراسم همچنین از سیدعلی میرصادقی نویسنده و تهیه کنندۀ مستند «جان مرجان» قدردانی شد.
این مراسم با همکاری کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، کتابخانه بزرگ آیت‌الله مرعشی نجفی، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، مرکز پژوهشی میراث مکتوب و اداره اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران برگزار شد