میراث مکتوب – در ششمین نشست کمیته منطقه‌ای آسیا و اقیانوسیه برنامۀ حافظه جهانی یونسکو که از 23 تا 25 اردیبهشت سال جاری در شهر کوانگجو چین برگزار شد، چهار اثر از ايران در اين فهرست به ثبت رسید.
این کتاب‌ها عبارت بودند از
المساک و الممالک (در حوزه جغرافیا)
وندیداد (بخشی از کتاب مقدس زرتشتیان)
مجموعه اسناد تاریخی و تصاویر کربلا
مجموعه مستند جان مرجان (درباره خلیج فارس و اکوسیستم‌های موجود در آن) از آرشیو صدا و سیما چهار
در میان آثار مذکور کتاب مسالک الممالک به پیشنهاد و پیگیری مرکز پژوهشی میراث مکتوب در کمیتۀ حافظۀ جهانی یونسکو به ثبت رسید:
نوشتار زیر نگاهی اجمالی به این کتاب است.
مسالك الممالک
اصل كتاب با عنوان مسالك الممالک اثر ابواسحق ابراهیم بن محمّد الفارسی الاصطخری معروف به كرخي (متوفّي 346 هـ) است كه به زبان عربي در فاصلة سال‌هاي 318 – 321 ق تأليف شده است.
بنا بر بررسي دخويه ، اين كتاب برگرفته از كتاب صورالاقاليم از ابوزيد احمد بن سهل بلخي (متولّد 235هـ ) است و اصطخري پس از افزودن مطالبي بر آن ، كتاب كنوني را پديد آورده است.
منظور از نوشتن این کتاب، بیان اقلیم هائی است که پهنۀ جهان اسلام بر آن محیط است بدین شیوه که مناطق معروف و حدود اقلیم ها را بیان داشته، کوه ها، دریاها، رودها، بیابان ها و نواحی شهرهای دوران این اقالیم را مورد بررسی قرار داده است.
این متن همچنین آگاهی‌های ارزنده‌ای درباره سرزمین‌های اسلامی در دسترس پژوهشگران قرار می‌دهد. «مسالك و ممالك» علاوه بر پرداختن به آگاهی‌های جغرافیایی از قبیل فواصل شهرها، آگاهی‌های ارزنده‌ای درباره مسائل اقتصادی مانند منابع معدنی، محصولات کشاورزی و صنایع دستی ارائه مي‌دهد.
اصطخری دربارۀ قلمرو کوچنده های فارس و تاریخی درون آنها مطالبی نگاشته که با شناخت امروزی منطقه منطبق می گردد، علاوه بر آن از کشاورزی کهن، واحدهای سنجش، و خراج بر کشاورزی خبر می دهد و مزید بر آن به تشریح کالبدی شهرهای آن زمان فارس می پردازد که هرکدام در جایگاه خود از ارزش والائی برخوردار است.
با تعمقی در متن کتاب گفته های تازه یاب فراوانی را مشاهده می کنیم، مثلاً مسدود بودن دریای خزر و دریاچه دانستن آن، نظریه مکه مرکزی، تقسیم ایالت فارس به کوره های پنج گانه و از این قبیل اند، ولی با ارزش ترین این گفته ها اطلاعات عمیقی است دربارۀ زموم فارس و بیان قلمرو جغرافیایی این زموم که از نظر تاریخی سلسلۀ نسب سرپرستان، رویدادها و مشخصات درونی آنها را متذکر شده است .
كتاب اصطخري از كهن‌ترين متون جغرافياييِ تأليف شده توسّط جغرافيدانان دورۀ اسلامي محسوب مي‌شود و خوشبختانه تاكنون چند ترجمۀ فارسي از آن شناخته شده كه دو مورد از كهن‌ترين آنها به كوشش استاد ايرج افشار به تصحيح رسيده و منتشر شده است.
ترجمۀ نخست به زبان فارسي: زمان ترجمه و مترجم آن ناشناخته است امّا استاد ايرج افشار ترجمه را از حدود سدة پنجم يا ششم هجري دانسته‌اند. این ترجمه در روزگاراني ديرين انجام شده و داراي نثري كهن است. با اينكه مترجم به ساختار متن اصلي وفادار مانده است امّا در متن آن اختلافات و كاستي و فزوني نسبت به متن اصلي (عربي) ديده مي‌شود چنانكه مي‌توان آن را تا حدودي «ترجمۀ آزاد» اثر دانست.
نسخه‌هاي اين اثر معمولاً داراي نقشه‌هاي جغرافيايي مي‌باشد و استاد افشار در پژوهش خود به چاپ نقشه‌هاي کهنترين نسخة موجود از اين ترجمه مورّخ 726 ق پرداخته‌اند كه ضمناً كامل هم هست. اين نقشه‌ها از نظر ضبط و موقعيّت قرارگيري مكان‌هاي جغرافيايي و آگاهي از تصوّري كه پيشينيان از شكل زمين داشتند بسيار حائز اهميّت است. ضمن اينكه مي‌تواند بعنوان سندي قطعي و كهن در مورد ضبط اسامي جغرافيايي مورد استفاده قرار گيرد.
ترجمۀ دوم به زبان فارسي: اين ترجمه توسّط شخصي به نام محمّد بن اسعد بن عبدالله تستري فراهم آمده است. از اين ترجمه فقط يك نسخه شناسايي شده است كه مانند ترجمة پيشين داراي شماري نقشة جغرافيايي است. نسخة مذكور با نام صور البلدان در كتابخانة اينديا آفيس نگهداري مي‌شود. اين نسخه نيز كهن بوده و از حدود سدة هفتم هجري دانسته شده است. اين ترجمه نيز توسّط استاد افشار منتشر شده است.
یادآور می شود مراسم گرامیداشت ثبت چهار میراث مستند ایران در فهرست حافظۀ جهانی یونسکو روز دوشنبه 5 آبان در كتابخانۀ ملي برگزار مي شود