میراث مکتوب – دکتر علی جنتی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در چهاردهمین آیین بزرگداشت حامیان نسخ خطی که روز گذشته هشتم دی ماه برگزار شد، گفت: کتاب و قلم نگاهدان و نگاهدار علم، حکمت و فرزانگی و روشنی‌بخش محفل اندیشه وران و فرزانگان است. لذا هرآنچه در فرآیند این نگاهبانی و نگاهداری قرار دارد به همان میزان از ارزش و ستایش برخوردار است.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نسخه‌های خطی را به عنوان یکی از کهن‌ترین ابزار انتقال دانش و حکمت و فرهنگ عنوان کرد و گفت: این متون کهن جایگاهی بی‌همتا در همه فرهنگ‌های بشری دارند. دست‌نوشته‌هایی که ما را با چیستی و چگونگی علم و فرهنگ گذشته آشنا می‌سازند و هویت فرهنگی ریشه‌دارو افتخار آفرین پیشینیان را فرایاد ما می‌آورند.
وی تصریح کرد: اینگونه است که باید نسخه‌های خطی را هویت‌نامه فرهنگ و تمدن یک ملت به شمار آورد. از همین منظر نسخه‌های خطی اسلامی و ایرانی تبارنامه فکری و فرهنگی مسلمانان و به ویژه ایرانیان مسلمان است. از همین رو، شناخت و بهره‌وری از سنت اصیل و دیرپای اسلامی و ایرانی، جز با شناسایی دقیق و درست نسخه‌های خطی میسر نیست.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با تأکید بر لزوم حفظ و نگهداری نسخ خطی گفت: پیداست که حفظ و نگاهداری و مرمت این اشیاء نفیس فرهنگی و تمدنی، گام نخست برای بهره‌مندی از این ذخایر ارزشمند است. این گام نخست، پایه و پشتوانه‌ای است که بتوان گام‌های بعدی را بهتر کارآمدتر، صحیح‌تر و سریعتر برداشت. این فرآیند در مراحل بعدی با فعالیت‌های دیگری پیگیری می‌شود، از جمله تصویربرداری دیجیتالی از نسخه‌ها و اسناد و امکان دسترسی پژوهشگران بدان‌ها، معرفی و فهرست‌نگاری منابع مکتوب و در نهایت مقابله و تصحیح و تحقیق روشمند و عالمانه آنها.
جنتی ادامه داد: این گام‌ها که وابسته به کوشش‌های دانشمندانی کاردان و نیازمند صرف سال‌ها عمر گرانبها همراه با تتبع و تعلیم ایشان است، هریک پله‌های نردبان ترقی و تعالی فرهنگی به شمار می‌آیند تا آثار پیشینیان دانشور و متفکر خود را بهتر بشناسیم.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی همچنین با تأکید بر شناخت صحیح نسخ خطی و متون کهن گفت: پس از شناخت صحیح، اصیل و آگاهانه است که می‌‍توانیم به باز اندیشی و تحلیل در سنت گذشته بنشینیم، محاسن آن را تقویت کنیم و همچون چراغی فرا راه آیندگان قرار دهیم. از ضعف‌ها و کاستی‌ها درس بیاموزیم و در جبران ترمیم آنها بکوشیم.
وی افزود: این شناخت و تحلیل سنت‌ها و میراث گذشته، نمودار ساختن برجستگی‌ها و رفع کاستی‌ها، از سویی گذشته پر افتخارمان را در یادها زنده می‌کند و نیرویی دوچندان برای پیمودن مسیر دشوار و طولانی آینده فرآهم می‌آورد و از سوی دیگر این نکته را به ذهن و ضمیر ما القاء می‌کند که همواره باید نگاه روبه آینده داشت و با بهره‌مندی از گذشته، مسیر روشن‌تری برای آتیه رقم زد. زیرا یک لحظه توقف در گذشته به منزلۀ سال‌ها عقب ماندن از پیشرفت آینده است.
وزیر ارشاد با بیان اینکه حیات هر ملتی بر پاسداشت گذشته پر افتخار خویش است اظهار کرد: استمرار و پاسداشت آن گذشته پر افتخار جز با ادامه مسیر و گسترش مرزهای دانایی و علم، میسر نیست. اینجاست که باید تأکید کرد؛ تحقیق در نسخه‌های خطی گامی بنیادین برای پیشرفت بسیاری از حوزه‌های علوم انسانی و اسلامی است.
جنتی با اعلام آمادگی برای حمایت از فعالان حوزه نسخ خطی گفت: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از همین منظر به حلقه‌های به هم پیوسته حفظ و نگهداری، مرمت و تصویربرداری، تصحیح، تحقیق و نشر متون ویراسته و چاپ‌های عکسی نسخه‌های خطی به عنوان گام‌هایی فرهنگساز و تمدن آفرین می‌نگرد و تلاش عالمانه همه دانشوران، محققان و استادان این عرصه‌ها را به عنوان فعالیت‌های فرهنگی بنیادین که دشوار و زمانبر و ضروری و اساس بسیاری از تحقیقات بعدی است قدر می‌نهد و حمایت از آنها را وظیفه خود می‌داند.
وی در ادامه با اشاره به نقش مثبت این همایش در معرفی این گنجینه‌های کهن گفت: همایش حامیان نسخ خطی را از آن روی که عهده‌دار بزرگداشت و تجلیل و مهمتر از آن، معرفی حوزه‌های گوناگون این عرصه به جامعه است، قطعا گامی مفید و مثمرثمر در این زمینه خواهد بود.
وی افزود: همایش حامیان نسخ خطی در امسال، بطور خاص مزین به نام محقق پرتلاش، کتاب‌شناس دانشمند دلبسته فرهنگ و تمدن اسلام و ایران، مرحوم حجت‌الاسلام و المسلمین حاج شیخ عزیزالله عطاردی است. بزرگمردی که به شوق علم و دانش در حوزه‌های متعدد نسخه‌های خطی از شناسایی و تصویربرداری در کشورهای دورو نزدیک گرفته تا بازخوانی تصحیح و تحقیق آنها، یک تنه اما استوار و راسخ، قدم‌های استواری برداشت.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در گرامیداشت شخصیت و فعالیت‌های عزیزالله عطاردی گفت: علاوه بر این کوشش‌های ارجمند در زمینه نسخه‌های خطی و تتبع در متون گذشته، او در راه بازشناسی هویت گذشته ایران و به ویژه ناحیه خراسان، منطقه به منطقه، شهر به شهر و روستا به روستای خراسان بزرگ را درنوردید تا بتواند با درک درست تاریخی از جغرافیای فرهنگی ایران زمین برای نسل بعدی چراغی در راه شناخت تمدن افتخار آفرین گذشته برافروزد.
وی در ادامه تأکید کرد: من مقام شامخ این شخصیت فرهنگی را بطور خاص ارج می‌نهم و امید می‌برم که تحقیقات او پشتوانه گام‌های بعدی جوانان این مرز و بوم در سال‌های آینده باشد و امیدی را زنده کند که مایه سرافرازی و سربلندی روزافزون و پیوسته ایران اسلامی باشد.
جنتی در پایان تأکید کرد: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی این آمادگی را دارد که در راستای کمک‌های مادی و معنوی در حوزه حفظ و صیانت از نسخ خطی گام بردارد. بدون شک امروز برخلاف گذشته ثبت انجمن‌های فرهنگی در مدت بسیار کوتاهی انجام می‌شود. امیدواریم همه دست به دست هم دهیم تا بتوانیم یک مجمع بزرگ از کتابشناسان تشکیل دهیم و همه نسخه‌های خطی موجود در دنیا را جمع آوری کنیم.
در ادامه این مراسم احمد مسجد جامعی عضو شورای شهر تهران با اشاره به برپایی «شیخ عزیزالله عطاردی»، اظهار کرد: زمانی که به اتفاق استاد عطاردی در مدینه عازم کتابخانه این شهر شدیم، او از کتابدار آن کتابخانه یک نسخۀ خطی تقاضا کرد، کتابدار هم خیلی راغب نبود با ما همکاری کند اما استاد عطاردی به او گفت که این نسخه در فلان قسمت از کتابخانۀ شما قرار دارد و این هم سابقه آن است و کتاب را امام جمعه بخارا وقف اینجا کرده است.
وی اضافه کرد: در زمانی که بلشویک‌ها در روسیه مستقر شدند، امام جمعه بخارا به ترکیه مهاجرت کرد و تصمیم گرفت به حرم نبوی برود به همین منظور کتابخانه‌اش را از استانبول به مدینه آورد و آن را وقف آستان مقدس حضرت محمد (ص) کرد. این اطلاعات استاد عطاردی همه کتابدارها و افرادی که در آن کتابخانه حضور داشتند را بسیار متعجب کرد طوری که همه دور او جمع شدند تا او پیرامون نسخه‌های موجود دیگر در این کتابخانه به آنها اطلاعات دهد و در نهایت این دیدار به گونه‌ای بود که کتابداری که در ابتدا مایل نبود چندان با ما همکاری کند، رفتارش با ما کاملاً تغییر کرد.
مسجد جامعی ادامه داد: چندی پیش برای حضور در اربعین حسینی به کربلای معلی سفر کردم، در آنجا به کتابخانه‌ای نزدیک حرم رفتم که شیخ محمد الفتلاوی مسئول این کتابخانه ضمن ارائۀ اطلاعاتی دربارۀ نسخه‌های خطی و اسنادی این کتابخانه گفت که منابع این کتابخانه هنوز فهرست‌نویسی نشده‌اند این در حالی است که در میان آنها کتاب‌های بسیاری مربوط به مکاتب هنری ایران مثل مکتب تبریز و مکتب اصفهان است.
وی با اشاره به صالحی امیری رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، افزود: این کتابخانه برای فهرست‌نویسی از منابع و نسخ خطی موجود در این کتابخانه و سایر کتابخانه‌های بزرگ کشور عراق می‌تواند به نگهداری و صیانت از این نسخ خطی ارزشمند کمک شایانی کند.