میراث مکتوب- کریم زمانی یکی از مؤلفان و مفسران پرکار معاصر در حوزه نشر کتابهایی است که با موضوع و محوریت مولانا و عرفان به بازار نشر عرضه شده است. این مولوی‌شناس، مترجم و مفسر قرآن در دوره طولانی فعالیت ادبی و اندیشه‌ای خود کوشیده است با مطالعه قرآن و گفتارها و آموزه‌های عرفان، بهترین تفسیرهای و توضیحات مطالعاتی خود را در حوزه عرفان بر مخاطب امروزی بگشاید. در ادامه مطلب، به معرفی مختصری از کتاب‌های تالیفی و پژوهشی کریم زمانی پرداخته‌ایم.
کتاب «بر لب دریای مثنوی معنوی» در یک جلد، شامل متن کامل مثنوی مولاناست. این اثر، تفسیری است چابک و کوتاه بر مثنوی، که کریم زمانی با عنوان‌گذاری‌های کوتاه، مقاصد ابیات را بیان داشته است.
کریم زمانی در کتاب بر لب‌دریای‌مثنوی تلاش می‌کند، مقصود مولانا را با تحقیق‌های فراوانی که در زمینه مولوی‌پژوهی داشته برای مخاطبان طرح دهد. او معتقد است که عرفان در ذات کائنات جاری است و همه چیز در جهت موسیقی برخاسته از ساز هستی حرکت می‌کند و می‌جنبد.
کتاب «فیه ما فیه» کتابی است به نثر از مولانا جلال الدین محمد بلخی رومی، شامل موضوعات عرفانی، اخلاقی، اجتماعی، سیاسی، تربیتی و تاریخی. فیه مافیه در لفظ یعنی: در آن است، آنچه که شایسته است در آن باشد. این کتاب در فهم دقیق‌تر موضوعات مثنوی نقشی بارز دارد.
فیه‌مافیه از مولانا جلال‌الدین اثری است که مقالات این عارف برجسته را در زمینه تفاسیر عرفانی و نقد آنها طی سالیان حیات او در برداشته و توسط مریدان مولانا گردآوری شده است. این اثر به زبان فارسی و نثر بوده و یکی از مهم‌ترین آثار در عرصه مولوی پژوهی و عرفان به حساب می‌آید.
در این راستا، چند تن از ادیبان و مولوی‌شناسان نسخه‌ای جامع از فیه ما فیه را جهت تسهیل خوانش آن برای علاقه‌مندان تصحیح کرده‌اند. از جمله بهترین تلاش‌های صورت گرفته، نسخه تعلیق‌نویسی شده به قلم بدیع الزمان فروزانفر است اما به هرحال در این نسخه هم مواردی بوده که نیاز به اصلاح داشته است. از این رو در یکی از جدیدترین تصحیح‌های صورت گرفته از این اثر، کریم زمانی اقدام به انتشار شرح کامل فیه ما فیه نموده است. در این کتاب، نشانه‌گذاری‌های متن به شیوه‌ای صورت گرفته که خوانش اثر را برای مخاطب راحت‌تر می‌کند و نویسنده با آوردن شرح به دنبال روایت، خواننده را در جریان کم و کیف آن قرار می دهد و همچنین به معنای واژگان و ترکیبات دشوار متن می پردازد.
کتاب «میناگر عشق» شرح موضوعی مثنوی معنوی است اثر کریم زمانی شامل مهم‌ترین موضوعات مثنوی مولانا مانند: زیبایی شناسی، روانشناسی، عشق، جبر و اختیار، وحی، بهشت، منازل سلوک و …
است.
در میناگر عشق، نویسنده تلاش نموده تا تفسیر مثنوی معنوی را از دل خود آن بیرون بکشد. به این سبب که در هر قسمت از مثنوی معنوی، سخن از سخن می‌تراود و نکته‌ها یکی بعد از دیگری آشکار می‌شوند. این گذر سریع مولانا از حکایتی به حکایت نو و از تمثیلی به تمثیل دیگر، باعث شده مخاطب خود را در هر بخش با انبوهی از نکات رنگارنگ و فرازهای عرفانی، اخلاقی و اجتماعی مواجه ببیند. در طول مثنوی به چشم می‌خورد که مولانا هنوز حکایت اصلی را خاتمه نداده، حکایت دیگری در دل آن شروع می‌کند و این توالی تودرتوی حکایت و روایت بی‌شمار نکات، آنقدر ادامه می‌یابد تا مولانا جان سخن را ابراز دارد و سپس بر صحبت اصلی خود بازگردد. همین لایه‌لایه بودن مطالب مثنوی، دشوار شدن درک آن را سبب شده است؛ بنابراین می توان کتاب میناگر عشق را به منزله یک تمرین مقدماتی در درک مثنوی معنوی به حساب آورد که با ارائه صدها موضوع بنیادی مطرح شده در این اثر، از انسان شناسی، عشق، بهشت و زیبایی شناسی گرفته تا جبر و اختیار، ابلیس، وحی و هستی شناسی، نگاه مولانا جلال الدین را پیرامون این موضوعات تفسیر می کند.
شرح جامع مثنوی معنوی مولانا جلال الدین تألیف استاد کریم زمانی در ۷ جلد شرح بیت به بیت شش دفتر مثنوی و جلد هفتم (فهرست راهنما) شامل معانی لغات، کشف الابیات و اَعلام مثنوی است.
این مجموعه ۷ جلدی کامل‌ترین و مفصل‌ترین گزارش موجود از مثنوی مولانا است. در این مجلدها کریم زمانی جزئی‌ترین موارد و نکته‌های هر بیت را مورد بررسی قرار داده است. در این کتاب شرح جامع مثنوی معنوی با دانش گسترده لغوی، قرآنی، حدیثی و عرفانی از سایر تفاسیر متمایز می‌شود.
از ویژگی های چشمگیر شرح جامع مثنوی معنوی، زبان ساده و روشنی است که در نگارش آن به کار گرفته است. در واقع هر هفت دفتر مثنوی معنوی از مولانا جلال الدین، با همین زبان گویا و فصیح، تفسیر شده‌اند. این مجموعه ۷ جلدی از برجسته‌ترین آثار کریم زمانی است که بیش از سی بار تجدید چاپ شده‌است،
کتاب «شرح دیوان شمس تبریزی» به قلم کریم زمانی در دو جلد اول و دوم است.
(شرح دیوان شمس تبریزی نزدیک است. این اثر که در هفت قرن اخیر، نخستین شرح نوشته شده بر دیوان شمس تبریزی محسوب می‌شود. نسخه مورد استفاده کریم زمانی در نگارش شرح دیوان شمس تبریزی، همان نسخه تصحیح شده بدیع الزمان فروزانفر است و در موارد مبهم و ضروری، به نسخه عکسی موجود در موزه قونیه، رجوع کرده است. شیوه نگارش کتاب با توجه به میزان سادگی یا غامض بودن معانی ابیات، به طور مختصر یا مفصل صورت گرفته است. در این اثر پس از ارائه مقدمه، در صد باب به شرح دیوان شمس پرداخته و مفاهیم عرفانی آن را واکاوی نموده است. برخی از اصلی‌ترین این مفاهیم عبارتند از؛ معشوق حقیقی و تاثیر عشق او در جهان، وحدت وجود و وحدت شهود، تحلیل مرگ، جدایی و وصال، سیر و سلوک عرفانی، پیوند میان عاشق و معشوق، مستی عارفانه، آرزوی عاشق در وصال به معشوق، مقام تسلیم و رضا، لطف معشوق به عاشق، برتری عشق بر بهشت، بلاانگیزی عشق، وصف عاشق و معشوق ربانی، تاثیر همنشینی با اولیای خدا، مقایسه ی عاشقان و فارغان، ادب عاشقی و اهمیت همنشینی مولانا و شمس تبریزی که کریم زمانی، مولوی شناس یک به یک به شرح آنها پرداخته است.
منبع: ایبنا