میراث مکتوب- قدیمی‌ترین ضبط اشعار خواجوی کرمانی (۶۸۹-۷۵۳ق) در تاریخ گزیده (۷۳۰ق) به صورت شش بیت از یک غزل خواجو دیده می‌شود. پس از آن، کهن‌ترین نسخه‌ای که دربردارندۀ آثار خواجو است، نسخۀ MS LNS 9 در مجموعۀ دارالصباح کویت است که در رمضان ۷۴۱ق کتابت شده و ۱۹ غزل خواجو در آن آمده است.
اما نخستین دیوان بازمانده از خواجوی کرمانی در سال ٧٥٠ق، در زمان حیات خواجو، و به قلم محمّد بن عمران کرمانی کتابت شده و بخش بزرگی از آن اکنون در کتابخانۀ ملّی ملک (به شمارۀ۵۹۸۰) نگهداری می‌شود. این نسخۀ ارزشمند در سال ١٣٩٢، با مقدمۀ محمود مدبّری و گزارش نسخه‌شناسی علیرضا هاشمی‌نژاد، به همت دانشگاه کرمان و کتابخانه و موزۀ ملّی ملک چاپ عکسی شده است.
این نسخه، اساس تصحیح‌های متعدد بوده است. اما نکتۀ مغفول‌مانده این است که نه‌تنها این نسخه دستکاری شده و ترتیب اوّلیۀ کراسه‌هایش به هم خورده است، بلکه برخلاف آنچه تا کنون پنداشته‌اند، این نسخه کامل نیست بلکه تنها بخشی از یک نسخۀ اصلی بوده که حدود یک سدۀ پیش به چند نسخۀ جداگانه تقسیم و در کتابخانه‌های مختلف پراکنده شده است.
شیوا میهن، دانش‌آموختۀ دکتری ایرانشناسی از دانشگاه کمبریج و پژوهشگر نسخ اسلامی در کالج کینگز به همراه جولین کوک، پژوهشگر نسخ اسلامی در انجمن پژوهشی ابن‌عربی، آکسفورد در مقالۀ «کهن‌ترین دیوان اشعار خواجوی کرمانی» به بازسازی مجموعه اشعار مورخ 750ق بر اساس دو نسخۀ نویافته پرداخته‌اند.
در این نوشتار ابتدا به معرفی دو نسخۀ موجود در کتابخانۀ بریتانیا و کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران پرداخته شده که به همراه نسخۀ ملک بخش‌هایی از همان نسخۀ نخستین بوده است. سپس، با مقایسۀ آنها با بیش از سی نسخۀ متقدّم، نسخۀ اصلی و ترتیب اولیّۀ آثار خواجو بازسازی می‌شود. همچنین، نویسندگان به ارزش‌های هنری نسخۀ اصلی در سنّت کتاب‌آرایی در عصر آل‌اینجو پرداخته و تاریخ تقریبیِ پراکنده شدن این نسخه را برآورد کرده‌اند.
این مقاله در شمارۀ 62 نشریۀ آینۀ میراث، بهار و تابستان 1397، صفحه 39-75 به چاپ رسیده است.
به درخواست کتابخانهٔ بریتانیا نتیجهٔ این پژوهش به اختصار در وب‌سایت این کتابخانه نیز منتشر شده است:
https://blogs.bl.uk/asian-and-african/2018/04/tracking-down-the-earliest-copy-of-khvaju-kirmanis-collected-works-british-library-or11519.html
متن کامل این مقاله را در اینجا ببینید!
