میراث مکتوب – وجود ده هزار قصۀ کوتاه در ادبیات عرفانی فارسی بیش و پیش از هر امری، گواه سلطه و اهمیت عظیم این نوع ادبی در ذهنیت بزرگان عرفان گرا در فکر و فرهنگ گذشتۀ ماست؛ هم از حیث بسامد و کمیت که نزدیک به یک سوم کل ادبیات داستانی گذشتۀ ما را دربرمی گیرد و هم از جهت کیفیت که بخش عمده ای از بهترین و زیباترین قصه های فارسی – ایرانی و انسانی در این قصه‌ها جای گرفته‌اند.
می‌توان گفت که بیشترین حجم آموزه‌های عرفانی ما در قالب همین قصه‌ها به بار نشسته‌اند و بزرگان فکر و ذوق و هنر ما هرچه گفتۀ خوب و نکتۀ لطیف داشته اند، از طریق همین قالب خاص – که همواره برای خواص زیبا و برای عوام، گیرا بوده است و خواهد بود – بیان کرده اند.
قصه – و بویژه قصه های منظوم – در حقیقت، ساحت صمیمانه و خلاقانۀ عارفان ایرانی است که بی روی و ریا و بدون رنگ و نقاب عمق ذات و گسترۀ نگاه و نوع شخصیت و ذوق آنان را نشان می دهد. عارفان ایرانی در متن و بطن سرایش قصه، انگار از بند تعلقهای ایدئولوژیک و وابستگیهای مرامی و قیود اجتماعی و آموزه های آیینی و سلطۀ نگاه عرفی رها می گشته اند و به من واقعی و حقیقی خود می رسیده اند و حقیقت ذات خود را آفتابی می کرده اند و به محض بیرون آمدن از آن جهان شگرف و عالم بی تعلق ناب، دوباره رنگ و بوی عرف و عادت می گرفته اند. دقیقاً به همین خاطر است که از یک سو قصه را – در برخی مواقع کم اهمیت و ابزار رساندن پیام و به تعبیر مولوی «پیمانۀ معنا» می خوانده اند و ظاهراً بدان چندان ارج و اهمیتی نمی داده اند – چنان که شعر را – اما در عمل بیشترین شیفتگی و شیدایی خود را نثار سرودن و قصه گفتن می ساخته اند.
دکتر مهدی محبتی در کتاب پیمانه های بی پایان قصه های کوتاه ادبیات عرفانی را گردآوری کرده است. این کتاب در دوجلد تدوین شده است و جلد اول به متون منظوم فارسی اختصاص دارد. جلد دوم نیز به داستان های منثور پرداخته است.
به گفته پدیدآورندۀ اثر در این دو جلد سعی شده است قصه های منظوم و قصه های منثور از معتبرترین متون تصحیح شدۀ ادبی و عرفانی انتخاب شوند. متونی که به دیدۀ اکثر صاحب نظران بهتریت تصحیح انتقادی کتاب است. همچنین عمداً در یکی دو مورد، قصه به روایتهای مختلفی که در متون آمده است، آورده شد تا میزان ذوق راویان را خوانندۀ امروزی دریابد.
در این اثر برای فهم بیشتر این قصه ها و درک ارزشهای هنری و روایی شان، مؤلف مقدمه ای نسبتاً ممتع در آغاز نوشته است تا تفاوت و تمایز ساخت و بافت آنها را از نظر ادبی، فرهنگی و روایی روشن نماید و به جد تأکید کند که با سنجه های ادب غربی به سراغ این قصه ها نباید رفت. همچنین برای وضوح بیشتر قصه ها، مؤلف لغات ترکیبات، تلمیحات و نامهای خاص موجود در قصه ها را – تا حدی که روح متن از حالت قصه واری خارج نشود – روشن ساخت و در بعضی موارد که کل مصراع یا بیت دچار ابهام بود، آن را ساده و روان معنا کرد و احیاناً آیه یا روایتی را که در بیت بود بازگفته است.
چاپ جدید جلد اول کتاب پیمانه های بی پایان (قصه‌های کوتاه ادبیات عرفانی) با مقدمه، انتخاب و تعلیقات مهدی محبتی در شمارگان ۱۵۰۰ نسخه، در ۳۴۱ صفحه به بهای ۱۳۰۰۰۰ ریال از سوی نشر هرمس منتشر شده است.