میراث مکتوب – پنجمین شمارۀ دوفصلنامه کتاب شیعه از سوی مؤسسه کتابشناسی شیعه منتشر شد.
چکیدۀ مقالات کتاب شیعه پنجم چنین است:
مقالات
شرح حال و دوران زندگی آيهاللّه حاج شيخ عبدالكريم حائرى يزدى قدسسره (م ۱۳۵۵)
به روایت آیة الله سید موسی شبیری
محمد جواد شعبانی مفرد
چکیده: این نوشتار، شرح حال، خصوصیات اخلاقی، وضعیت حوزه علمیۀ قم، و حکایاتی از زندگی و دوران حاج شيخ عبدالكريم حائرى يزدى (م ۱۳۵۵ق)، مؤسس حوزه علمیه قم از زبان سید موسی شبیری زنجانی است. نیز برخی از شاگردان حائری یزدی معرفی شده، و دیدگاههای ایشان دربارۀ کتابهایی مثل درر الأصول سید محمد فشارکی و کفایة الأصول آخوند خراسانی بیان شده و اهتمام شیخ عبد الکریم به روضۀ حضرت زهرا سلام الله علیها بیان شده است.
زرارة بن أعين الشيبانيّ شبهات و ردود
سید علیرضا حسینی
چکیده: نگارنده برخی از مواردی را که دانشمندان رجالی اهل تسنن به عنوان اشکال در مورد زرارة بن اعین صحابی بزرگوار امام باقر و امام صادق علیه السلام مطرح کرده اند، پاسخ می گوید، مانند: عدم ادراک امام باقر، عقیده به فطحیه، عقیده به بداء، حدوث صفات، وضع حدیث.
حول نسبۀ کتاب الإمامة و السیاسة إلی ابن قتیبة
السید محمد مهدی الخرسان
چکیده: این نوشتار به بررسی صحت انتساب کتاب الإمامة والسیاسه به ابن قتیبه می پردازد. برخی از مستشرقین از جمله غاینفوس المجریطی، انتساب این کتاب را به ابن قتیبه رد کرده اند. نویسنده ضمن بر شمردن دلایل دهگانۀ مستشرقین، به رد دلایل آنها می پردازد و در ادامه صحت انتساب کتاب را با استناد به سخن شش تن از متقدّمین و ده تن از متأخرین بیان می کند. در پایان سخنی از ابن قتیبه دربارۀ فضائل امیر المؤمنین علیه السلام نقل کرده است.
علمای خاندان خاتون آبادی
میر محمد حسین خاتون آبادی (م ۱۱۵۱ق)
تصحیح: علی اکبر صفری
چکیده: مصحح در مقدمه، هفت کتاب در مورد خاندان خاتون آبادی نام می برد. شرح حال مؤلف (متوفای ۱۱۵۱) که از دانشوران شیعی در اصفهان بوده، و آثاری از قبیل سبع مثانی را نگاشته است. محمد حسین خاتون آبای در این رساله، شانزده شخصیت علمی از بستگان پدری خویش را شناسانده که آنان در سدۀ یازدهم و دوازدهم بوده اند. وی در پایان مختصری دربارۀ خودش سخن گفته است.
نگاهی به زيست نامه و آثار ملا علی اکبر ایجی اصفهانی
مهدى سليمانى آشتيانى
چکیده: این گفتار شرح حال ملا علی اکبر ایجی اصفهانی (درگذشتۀ ۱۲۳۲) دانشور سدۀ سیزدهم اصفهان است که به کتاب زبدة المعارف شهرت دارد. نگارنده، آثار او را شناسانده است.
سید صالح عرب (۱۳۰۳ق) رهبر قیام کربلا
ناصرالدین انصاری
چکیده: این مقاله به معرفی و شرح زندگانی آیت الله سیدصالح عرب مشهور به داماد فرزند سید حسن موسوی حائری پرداخته است. او نزد بزرگانی چون سید مهدی طباطبائی، سید محمد مجاهد و محمد حسن نجفی (صاحب جواهر) فقه و اصول خواند. در سال ۱۲۱۸، مردم کربلا را علیه دولت عثمانی تهییج کرد و بعد از سرکوب مردم به اسارت درآمد و به قسطنطنیه انتقال یافت. با وساطت دولتمردان ایران آزاد شده به تهران آمد. او نویسنده کتابهای زهر الریاض و صفاء الروضه است.
الشيخ محمد حسين الكاظمي[۱۲۲۴-۱۳۰۸] رجل العلم والتقى
محمد جعفر الطبسي
چکیده: شیخ محمد حسین کاظمی (۱۲۲۴- ۱۳۰۸) از دانشمندان شیعه امامی سدۀ سیزدهم هجری قمری در کاظمین است. وی نزد بزرگانی همچون شیخ مرتضی انصاری، شیخ محمد حسن نجفی (صاحب جواهر) و شیح حسن کاشف الغطاء درس آموخت. و بزرگانی همچون شیخ الشریعه اصفهانی در محضر او درس آموختند. آثاری همچون هدایة الأنام در شرح شرایع الإسلام دارد. نگارنده بیش از هفتاد تن از شاگردان او را شناسانده است.
شیخ جواد عارفی بیرجندی (۱۳۱۱ – ۱۴۲۲ ق)
عبدالحسین جواهر کلام
چکیده: این گفتار، شرح حال شیخ جواد عارفی بیرجندی (۱۳۱۱ – ۱۴۲۲)، از علمای کهنسال بیرجند است و عمدتاً بر اساس مطالب شفاهی او نوشته شده است. تاریخ تحصیل ایشان در مشهد و قم و مشایخ روایی و اساتید وی بیان شده و به مناسبت مختصری دربارۀ شیخ هادی هادوی استاد عارفی و نیز شماری از عالمان بیرجند آمده است.
زندگی نامه های خودنوشت
چکیده: این بخش شامل زندگی نامه های خودنوشت چند تن از فقیهان دانشور شیعی سدۀ چهاردهم و پانزدهم است: سید حسن صدر کاظمی (۱۲۷۲ – ۱۳۵۴)؛ فضل الله زنجانی (۱۳۰۳ – …)، و سید علی نقی نقوی لکهنویی (۱۳۲۳ – ۱۴۰۹). عمدۀ مطالب در این شرح حالها، فهرست آثار مکتوب این دانشمندان، با توضیح کوتاه پیرامون آنها از زبان نویسندگان است. سید علی نقی نقوی ضمن شرح حال خود، شیوۀ تدریس استادش سید محمد علی شاه عبدالعظیمی و نظام مدارس علمیۀ هند را به تفصیل باز می گوید.
اسناد
چکیده: در این بخش، اسنادی می خوانیم در مورد:
سید عبد الحسین شرف الدین، شامل مکاتبات علمی و قصیده ای از او به همراه شرح آن توسط شیخ جعفر المهاجر؛ تقریظ شیخ عبد الکریم حائری یزدی بر کتاب کفایة المحصّلین نوشتۀ میرزا محمد علی مدرس تبریزی و نظر او دربارۀ نشریه الإسلام؛ دو شعر و یک نامه از علی ابوالحسنی؛ یادداشت میر حامد حسین پس از دیدار مزار قاضی نور الله شوشتری در اگره هند؛ دستخط شیخ محمد بن حسن طوسی؛ تقریظ سید ابوالقاسم خویی بر تقریرات اصول نوشتۀ ابوالقاسم گرجی؛مشجّر مشیخة الکراجکی نوشتۀ شیخ آقا بزرگ تهرانی؛ وصیت نامه های امام خمینی؛ نامه های شیخ حبیب آل ابراهیم به شیخ محمد حسین کاشف الغطاء دربارۀ فعالیت های شیعه در حمص سوریه؛ نامه سید صدر الدین صدر به نورالله نجفی اصفهانی در وضع ایران پس از مشروطیت؛ نامه سید احمد خوانساری دربارۀ مرجعیت پس از سید حسین بروجردی؛ نامه هایی به خادمی اصفهانی از نواب صفوی، امام خمینی و شهید سید محمدباقر صدر.
اجازات
اجازات عده ای از بزرگان به مرحوم سید محمد صادق امام رضوی (م ۱۳۸۸)
سید محمد حسن رضوی
چکیده: این نوشتار شامل اجازات سید ابوالحسن اصفهانی، شیخ شعبان گیلانی، و سید ابوالحسن اشکوری به سید محمد صادق امام رضوی طوسی (م ۱۳۸۸ق) است. در برخی از این اجازات سید محمد صادق امام رضوی به زهد، علم و سجایای اخلاقی ستوده شده است. در ادامه نامه ای از سید ابوالحسن اشکوری به وی آمده است.
اجازات مرحوم آیة الله سید حسین علوی خوانساری
رضا مختاری
چکیده: این نوشتار، شرح حال آیة الله سید حسین علوی خوانساری (م ۱۴۰۹ق) است؛ ویژگی های اخلاقی، اساتید و آثار علمی وی شناسانده شده و به مناسبت اجازات وی از اساتیدش اصفهانی، آقا ضیاء عراقی، سید ابراهیم اصطهباناتی، و آقا جمال گلپایگانی نقل شده است.
در ادامه شرح حال فرزندش آیة الله سید مرتضی علوی آمده و اجازۀ آیة الله حسین وحید خراسانی به وی نقل شده است.
نکته ها
چکیده: در این بخش مطالبی در موضوعات زیر می خوانیم:
قصیدۀ محمد حسین تسبیحی (رها) در مدح سید محمدعلی روضاتی؛ و پاسخ روضاتی به او؛ ماده تاریخ وفات سید محمد علی روضاتی؛ نکته ای دربارۀ کتاب الاستیفاء فی الإمامة نوشتۀ شیخ محمد بن حسن طوسی (م ۴۶۰)؛ دو نکته دربارۀ صحیفه سجادیه؛ شرح حال سید محمد کاظم یزدی در کتاب اللآلی المنظومه نوشته سید محمد صادق بحر العلوم؛ نقدی بر فهرست نسخه های خطی کتابخانه مجلس جلد ۳۲ در زمینۀ معرفی نسخه خطی غایة المراد نوشته شهید اول؛ اصطلاحات فتوایی شهید ثانی در مسالک الافهام؛ نقدی بر سلّم الوصول نوشتۀ حاجی خلیفه چلبی (چاپ مؤسسه آریسکا؛ سخن سید حسن امین دربارۀ آداب اخلاقی نشر کتاب؛ تذکری به استاد سید هادی خسروشاهی.
کتابشناسی و نسخه شناسی
چند نسخه وقفی صحیفه سجادیه موجود در آکادمی علوم جمهوری آذربایجان
طاهره نور علی یئوا
ترجمه: احمد رنجبری حیدرباغی
چکیده: نگارنده چند نسخه خطی وقفی از صیحفه سجادیه را می شناساند که در انستیتوی نسخ خطی ملا محمد فضولی در جمهوری آذربایجان نگاهداری می شود. در مقدمه در مورد وقف کتاب و جایگاه آن در تدریج فرهنگ سخن می گوید.
فهرست نسخه های خطی کتابخانه سید حسن صدر
علی علیزاده آقکند
چکیده: آیة اللـه سید حسن صدر کاظمینی از بزرگان علم و ادب و فقه در حوزه شیعی در کشور عراق می باشد. او از محضر علما و دانشمندان بزرگی خوشه چینی نمود و همت بالایی در ثبت و ضبط مطالب و نوشته های علمی نمود و کتابخانه ای حاوی دستنویس های ارزشمند از آثار خود و دیگران را فراهم آورد. در این نوشتار فهرستی از بخشی از نسخه‌های خطی آن که از گزند حادثه ها در امان مانده معرفی شده است.
شناسایی نسخه‌های روح الأحباب و رُوح الألباب
مهدی سلیمانی آشتیانی
چکیده: از متون حديثى عامه که همواره مورد اقبال و توجه عالمان و محدثان شيعه و سنى قرار داشته، کتاب شهاب الاخبار از قاضى قضاعى است. اين کتاب دربردارنده حدود هزار روايت اخلاقى و تربيتى از پيامبر گرامى اسلام و دارای شروح، حواشى، استدراک و تلخيصهاى فراوانى است. در اين نوشتار به‌اختصار، مؤلف و منزلت شهاب الأخبار طرح شده و نسخههاى روح الأحباب و روح الالباب – که از معدود شرحهاى شيعى بر شهاب است ـ معرفی می شود.
یادداشتی در مورد حواشی بدرالدین عاملی بر اصول کافی
عبد الحسین طالعی
چکیده: نگارنده یادداشت هایی در مورد کتاب الحاشیة علی اصول الکافی نوشته سید بدر الدین عاملی عرضه کرده، مبتنی بر نسخه های خطی از این کتاب که در اختیار محققان کتاب یاد شده نبوده و از آن بهره نگرفته اند.
میراث شیعه درکتابخانه عباسیه بصره ـ عراق
حیدر بیاتی
چکیده: نگارنده ۷۲ نسخه خطی شیعی را می شناساند که در کتابخانۀ عباسیۀ بصره در جنوب عراق موجود است. این کتابها به ترتیب الفبای عنوان مرتب شده است.
نسخه ای از کتاب من لایحضره الفقیه به تاریخ ۵۷۴ ق
حسین واثقی
چکیده: نگارنده نسخه ای کهن از کتاب من لایحضره الفقیه نوشته شیخ صدوق (م ۳۸۱ق) را معرفی می کند که در سال ۵۷۴ کتابت شده است. وی در مقدمه، دربارۀ ضرورت توجه به نسخه های خطی تذکراتی می دهد.
مؤلف این کتاب کیست؟
انتساب نسخه‌ای به اشتباه به سیّد مرتضی علم الهدی در کتابخانه عبدالعزیز مدینه منوّره
رضا مختاری
چکیده: این گفتار دربارۀ کتابی است در تفسیر به نام خلاصة الفاتحة که نسخۀ خطی آن در کتابخانه ملک عبد العزیز مدینه منوره است و در فهرست آن کتابخانه، به سید مرتضی علم الهدی نسبت داده اند. نویسنده، پس از بررسی متن نسخه به این نتیجه رسیده که مؤلف آن، مفسری شیعی است به نام ابو القاسم بن أبی حامد علوی نه سید مرتضی.
نظرة خاطفة إلی تقریرات السیّد المجدّد الشیرازي قدس سره
السید محمد حسن الموسوي العبّاداني
چکیده: نگارنده در مورد تقریرات المیرزا الشیرازی که در علم اصول فقه، نوشته شده در قرن سیزدهم که به نام شیخ علی روزدری چاپ شده، نکاتی بیان می دارد و نتیجه می گیرد که این نسبت، صحیح نیست؛ بلکه تقریرات مولی محمد ایروانی است.
معرفی کتاب اصول دین نوشتۀ شیخ محمد علی نجفی اصفهانی (م ۱۳۱۸ق)
علامه سید محمدعلی روضاتی
چکیده: این گفتار دربارۀ کتاب اصول دین نوشتۀ شیخ محمدعلی نجفی اصفهانی (م ۱۳۱۸ق) است. کتاب دربارۀ شرایط ایمان اعتقادی و ایمان عملی است و در کتاب الذریعه به صورت ناقص معرفی شده است. نگارنده، شرح حال، اساتید، آثار و فرزندان او را آورده است.
نقد ومعرفی کتاب
چکیده: در این قسمت سه گزارش آمده است در مورد: کتاب شعر أبی المجد النجفی الاصفهانی، ریشه های تشیع شمال هند در ایران و عراق، و مجلۀ دراسات علمیه. نخستین کتاب متن پایان نامۀ دکترای خانم اسراء محمدرضا صلال العکراوی در عراق است، که پژوهشی دربارۀ اشعار عربی ابو المجد نجفی اصفهانی (۱۲۸۲ – ۱۳۶۲) در بر دارد. دومین کتاب، نوشتۀ جی. کول استاد آمریکایی است به زبان انگلیسی پایان نامه دکتری او در سال ۱۹۸۴ در دانشگاه کالیفرنیا بوده است. این کتاب علاوه بر تشیع اوده، به برپایی دولت پاکستان در سال ۱۹۴۷ و انقلاب اسلامی ایران در ۱۹۷۹ می پردازد. مجله دراسات علمیه نشریه ای دو فصلنامه ای است که مدرسه علمیه آخوند صغری در نجف اشرف منتشر می کند.
بایسته های پژوهشی
واژه نامۀ فقهی شیعی – عربی – انگلیسی
دکتر ابوالفضل عزتی
چکیده: این واژه نامه، برگرفته از ترجمه انگلیسی کتاب مشهور فقهی النهایه نوشته شیخ طوسی (۳۸۵ – ۴۶۰ق) است، که به ترتیب حروف انگلیسی (آوانویسی شده از کلمات عربی) آمده، و در مجموع ترجمه دقیق انگلیسی از حدود ۱۶۰ کلمه عرضه شده است.
مراکز واخبار علمی وفرهنگی
مرکز تراث السید بحر العلوم و آثار آن
حیدر رضوی
چکیده: نگارنده در این گفتار، مرکز تراث السید بحر العلوم را می شناساند، که عمدتاً به کار نشر آثار مکتوب سید محمدمهدی بحرالعلوم و خاندان او از گذشتگان و آیندگان اشتعال دارد.
در این گفتار، ده کتاب از انتشاراتی این مرکز معرفی، و به اختصار، نقد شده است، از جمله: اسرار العارفین در شرح دعای کمیل، رسالة في تواریخ المعصومین الأربعة عشر، کتاب القضاء، اجازات الحدیث، الفوائد الأصولیة، تحفة العالم في شرح خطبة المعالم.
کتاب پیوست
جامعة النجف، حرکتی نو در اصلاح نظام آموزشی حوزوی در نجف به ضمیمه وقفنامه و اساسنامه آن)
رسول جعفریان
چکیده: جامعة النجف الدینیة، به عنوان مدرسه ای نوپرداز و تحوّل گرا در نجف، در سال ۱۳۷۶ به دست سید محمد کلانتر (۱۳۳۵ – ۱۴۲۰قمری) و با سرمایۀ حاج محمد تقی اتفاق ( متولد ۱۳۲۵قمری) بنیانگذاری شد. این مقاله مروری است بر تاریخچۀ مدرسه، انگیزۀ تأسیس، برنامه درسی، و بازتاب تأسیس آن.
همچنین تاریخ شفاهی این مرکز آموزشی با نقل و بیان خاطراتی از محمد ابراهیم جناتی، شیخ عبد الله لنکرانی، محمد جواهری، و سید محسن تهرانی زاده، در مورد سید محمد کلانتر، و تلاش او در نشر دو کتاب مهم درسی حوزه (لمعه و مکاسب) و نظرات میرزا حسن بجنوردی، شیخ حسین حلّی و مرتضی آل یاسین در مورد این دو کتاب در مقاله آمده است. نویسنده همچنین وقفنامه مفصل مدرسه در ۲۸ فصل به تاریخ ۱۳۸۵قمری را آورده است.
منبع: مؤسسۀ کتابشناسی شیعه