نویافته هایی از اسفزاری

میراث مکتوب- ابو حاتم مظفر اسفزاری (سده ۵ و ۶ ق) منجم، ریاضی دان و طبیعی دان بزرگ ایرانی، معاصر و همکار عمر خیام بود. از زندگانیش اطلاع چندانی در دست نیست؛ فقط بعضی مورخان و دانشمندان در آثار خود از وی یاد کرده اند. از مهمترین کارهای علمی او شرکت در رصد اعتدال بهاری به منظور اصلاح گاهشماری و تدوین تقویم جلالی است. از او چندین اثر در زمینه های ریاضیات، مکانیک، اندازه گیری اوزان، کائنات جو و گیاه شناسی بر جای مانده است و متأسفانه تعدادی از آثار او از بین رفته یا شناسایی نشده اند. در نوشتاری با عنوان «دو رساله نویافته از ابو حاتم اسفزاری در حساب و گیاه شناسی» به قلم محمدرضا عرشی که در صفحه ۱ شماره نهم مجله تاریخ علم به چاپ رسیده، دو رساله نویافته از اسفزاری برای نخستین بار عرضه شده است. اولین آنها، رساله ای ریاضی به نام «برهان علی جمع المربعات المتوالیه» و موضوع آن اثبات هندسی دستور مجموع مربعات اعداد متوالی است. دیگری رساله ای به فارسی در گیاه شناسی با نام «رساله الشبکه» و موضوع آن تشریح اجزای گیاه و بررسی انواع و کارکرد شبکه مجاری تغذیه در گیاهان (آوند) است. این رساله ارزشمند نشانگر پیشگامی دانشمندان ایرانی در شناخت و تبیین آوند در گیاهان است.
دیگر مقالاتی که در این شماره به چاپ رسیده بدین قرار است:
خاستگاه، تاریخچه و مسیر تجارت دارچین: شمامه محمدی فر
سرآغاز دانش رنگ شناسی در تمدن اسلامی تا پایان سده ششم هجری: محسن مراثی
حسام الدین سالار و جامع قوانین علم الهیئه او: حسین معصومی همدانی
تناهی ابعاد، مسأله ای هندسی یا طبیعی: سجاد هجری
آثار گم شده ابوسهل کوهی: جی.ال. برگرن
شب نما و روزنما، ابزار کمیاب نجومی که دو نمونه از آن باقی مانده است: س.ر.سارما، محمد باقری
نشریه علمی ـ پژوهشی مجله تاریخ علم (شماره نهم) ـ ۱۳۸۹؛ مدیر مسئول: اصغر قائدان؛ سردبیر: محمد باقری؛ قطع وزیری؛ ۱۶۹+۵۲ صفحه

معرفی نشریه از زکیه بیات