میراث مکتوب- سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در بیست‌وسومین سه‌شنبۀ فرهنگیِ خود، همزمان با روز داروسازی، از نسخۀ خطی «مفید الخاص فی علم الخواص» موجود در مرکز نسخ خطی آستان قدس و منسوب به محمدبن‌زکریای رازی، به عنوان قدیمی‌ترین نسخۀ موجود از این کتاب در ایران، رونمایی کرد.
کارشناس گنجینۀ نسخ خطی آستان قدس رضوی در خصوص این نسخه اظهار داشت: مفید الخاص، مشتمل بر مطالب و موضوعات مختلف طبی، کشاورزی، تربیت اسبان، مرغان شکاری، کیفیت پرورش، کاشتن و جابه‌جا کردن درختان و نحوۀ حفظ و تکثیر میوۀ آنها، صید ماهیان و پرندگان و غرائب، خواص سبزیجات، شناخت اشیاء سمی از طریق حواس ظاهری(غیر از سامعه)، بیان جمیع عوارض شخص مسموم، علاج سموم عقرب و مار، طرد وحوش و طیور و هوام و حشرات موذی و مضر از حوالی خانه و پالیز و باغ و بوستان و مزرعه و مطالب بسیار دیگری از این قبیل است.
سیدرضا صداقت‌حسینی ادامه داد: نسخۀ حاضر، جلد دوم کتاب و مصوّر به صور اشجار و حیوانات و بسیار ممتاز و نفیس است و برای خزانۀ ابوالفدا اسماعیل‌بن سلطان ناصرالدین ابوالمعالی محمدبن سلطان‌منصور قلاوون کتابت شده است.
وی دربارۀ مشخصات ظاهری و کتابت این نسخه عنوان کرد: این اثر بین سال‌های 743 تا 746 قمری و با خط نسخ جلی، بر روی کاغذ نخودی مصری کتابت شده، دارای پنجاه مجلس تصویر رنگی از حیوانات و گیاهان به شیوۀ بین‌النهرین است و در 83 برگ 11سطری در ابعاد 19×28 سانتی‌متر کتابت شده است؛ که با شمارۀ اموالی 5135 در مخزن نسخ خطی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود.
در بخش دیگری از این نشست، مهدی قیصری‌نیک، معاون امور موزه‌ها و دبیر کمیتۀ رونمایی از آثار نفیس کتابخانۀ آستان قدس رضوی گفت: حدود 2500 نسخۀ خطی ارزشمند با موضوع طب و داروسازی در این مرکز وجود دارد که از این تعداد، 58 نسخۀ خطی متعلق به آثار زکریای رازی است.
جایگاه، ویژگی‌ها و ابتکارات زکریای رازی
رئیس دانشکدۀ طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد نیز در این مراسم با انتقاد از کسانی که معتقدند طب سنتی متعلق به گذشته است، اظهار کرد: بسیاری از افرادی که اینگونه سخن می‌گویند اشراف به طب سنتی و منش و روش این حکمای کهن ندارند.
یوسفی با بیان اینکه بیش از 200 کتاب و مقاله را منتسب به رازی می‌دانند، افزود: رازی در زمینه‌های پیشگیری، آموزش، پژوهش، درمان و نگاه به جامعه، یک الگوی درخور توجه برای امروز است.
وی خاطرنشان کرد: اگر به برخی حکمای خودمان برگشت داشته باشیم، می‌توانیم در سیستم سلامت، از منش و روش آنها کمک بگیریم و یکی از برجسته‌ترین افراد در این حوزه که در کنار علی‌بن‌عباس اهوازی، ابن‌سینا و علی‌بن‌ربن طبری، چهار پایۀ اصلی دانش طب ایرانی را تشکیل می دهند، محمدبن زکریای رازی است.
وی در این خصوص به روایت دنبای غرب اشاره کرد و گفت: حتی غربی‌ها معتقدند که ابن سینا و رازی، در کنار بقراط و جالینوس، چهار پایۀ طب بقراطی را تشکیل می‌دهند.
یوسفی توجه ویژه به فقرا؛ جامعه‌محور بودن و انجام پژوهش‌های مورد نیاز جامعه و مبتلابه مردم؛ آسیب‌شناسی پزشکی در جامعه؛ تسلیم نشدن در مقابل یافته‌های مشاهیر صاحب‌نام گذشته و امتحان داروهای اولیه بر روی حیوانات، پیش از انسان را برخی از ویژگی‌های محمدبن‌زکریای رازی ذکر کرد.
یوسفی اضافه کرد: رازی در کتاب «من لا یحضره الطبیب» به مردم با زبان ساده می‌گوید که اگر دسترسی به پزشک نداشتند، باید چگونه خودشان را درمان کنند و شاید ما ندانیم که بسیاری از بیماری‌های امروز که منشاء آنها سردی و رطوبت است، با ادویه‌های موجود در آشپزخانه درمان می‌شود.
رئیس دانشکدۀ طب ایرانی و مکمل مشهد، همچنین از پزشکی بالینی، سیستم سلسله مراتبی ارجاع و شیوۀ آموزش و آزمون پزشکان، به عنوان برخی از ابداعات محمدبن‌زکریای رازی نام برد.