میراث مکتوب- تصحیح انتقادی فرهنگ فارسی انجمن‌آرای ناصری به کوشش بهمن افشانی آقاجری، در 3 جلد، برای نخستین بار توسط انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی چاپ و منتشر شده است.
انجمن‌آرای ناصری فرهنگی است که براساس لغات فرهنگ‌های متقدم خاصه فرهنگ سروری، جهانگیری، رشیدی، برهان قاطع و برهان جامع نوشته شده است. این فرهنگ که تقلید و اقتباس گونه‌ای از فرهنگ جهانگیری و امثال آن است، دنباله‌رو فرهنگ‌هایی چون برهان قاطع و فرهنگ رشیدی میباشد و در برخی موارد عیناً جملات برهان قاطع را در متن خود گنجانده است.
این فرهنگ اثر رضاقلی خان هدایت معروف به لله‌باشی، شاعر و محقق و نابغۀ دورۀ قاجاری و منبعی ارزشمند برای بررسی نقدهای مؤلفان پیش از او و داوری‌های این نویسنده دربارۀ فرهنگ‌های پیش از خود است.
هدایت، فرهنگ انجمن‌آرای ناصری را در سه بخش تألیف کرده است. وی در بخش نخست که می‌توان آن را مقدمۀ کتاب دانست به مواردی همچون سابقۀ فرهنگ‌نویسی، تحقیق در برخی واژگان پارسی و عربی و تبدیلات آن‌ها، تحقیق در بیان حروف و تبدیلات هر یک به حرف دیگر، نقد و بررسی اشتباهات فرهنگ‌نویسان پیش از مؤلف و بحث و نقد مفصل در نکات و مباحث دستوری پرداخته است.
مؤلف حدود دو سوم مباحث دستوری خود را از کتاب تحقیق القوانین حاجی محی‌الدین (نگارش 1262ه.ق در هند) گرفته و علاوه بر آن از برهان قاطع نیز بهره برده است؛ به گونه‌ای که بسیاری از مطالب دستوری برهان قاطع خلف تبریزی در این فرهنگ موجود است. از مآخذ دیگری که مورد استفادۀ رضاقلی‌خان هدایت بوده، شرفنامه منیری است که شباهت‌هایی بین مطالب انجمن‌آرا و مباحث دستوری این کتاب دیده می‌شود.
بخش دوم انجمن‌آرای ناصری بخش عمده و اصلی کتاب میباشد و در 24 انجمن به واژگان فارسی پرداخته است.
بخش سوم نیز شامل کنایات و استعاره‌های زبان فارسی و عربی است که با شواهد شعری از بزرگان ادب فارسی توضیح داده شده است. این بخش از فرهنگ در سه بخش نوشته شده است، پیرایش نخست فقط کنایات فارسی، پیرایش دوم دربرگیرندۀ کنایاتی ترکیب‌یافته از واژه‌های فارسی و عربی و پیرایش سوم شامل کنایات عربی کاربردیافته در زبان و ادب پارسی است.
مصحح در مقدمۀ این اثر ضمن اشاره به استفادۀ تقلیدی مؤلف انجمن‌آرای ناصری از عین عبارات برهان قاطع در برخی از بخش‌های کتاب، متذکر می‌شود که این فرهنگ در صحت و اعتبار به پای فرهنگ برهان قاطع نمی‌رسد و در این باره می‌افزاید: «البته این شیوۀ پیروی و تقلیدگویی بعدها در فرهنگ آنندراج نیز دیده می‌شود؛ به گونه‌ای که بسیاری از نقدها و اشعار رضاقلی خان هدایت را عیناً آورده است و همین ابیات و نقدهای مؤلف انجمن‌آرا به نام آنندراج وارد لغتنامه شده است».
وی در ادامه به سه نوع فرهنگ‌نویسی در گذشته اشاره کرده است. یک دسته فرهنگ‌هایی که فقط بخشی از آن به لغت اختصاص داده شده است؛ مانند «معیار جمالی و مفتاح ابواسحاقی» که در چهار بخش عروض، قوافی، بدیع و لغت نوشته شده از این نوع است. دستۀ دیگر فرهنگ‌هایی که به لغت پرداخته‌اند، اما هیچ شاهد مثال شعری از آثار ادبی ذکر نکرده‌اند. معروف‌ترین این فرهنگ‌ها «برهان قاطع» است که در نوع خود ارزش بالایی دارد. دستۀ سوم نیز ـ که بیشترین حجم آثار در این قالب پدید آمده ـ فرهنگ‌هایی هستند که با استناد به اشعار شاعران نوشته شده‌اند.
وی نوع اخیر را مهم‌ترین و ارزشمندترین نوع فرهنگ‌نویسی می‌داند و می‌نویسد: در گذر زمان مؤلفان این نوع فرهنگ‌ها به تکمیل و نقد آثار فرهنگی پیش از خود پرداخته‌اند و بدین ترتیب در دوران اخیر با فرهنگ‌های لغت مفصلی روبرو هستیم.
وی اوج این فرهنگ‌نویسی را در فرهنگ‌هایی همچون جهانگیری، سروری، رشیدی و انجمن آرا می‌داند و می‌نویسد: «این فرهنگ‌ها هم از نظر شمول واژگان، واژه‌های بیشتری نسبت به دیگر فرهنگ‌ها دارند و دیگر اینکه با افق دید وسیع‌تری به نقد فرهنگ‌های پیش از خود پرداخته‌اند و خواننده با خواندن این فرهنگ‌ها، با فضای فرهنگ‌های گذشته آشنا می‌گردد و خود را بی‌نیاز از دیگر فرهنگ‌ها می‌بیند».
وی در بخش دیگری از مقدمه وجود اختلاف نسخ در دیوان شاعران را زمینۀ به اشتباه افتادن فرهنگ‌نویسان و ساخته شدن واژه‌های نادرست دانسته و می‌نویسد: «خوشبختانه تصحیحات عالمانۀ استادان امروز در دیوان شاعران، راه را برای مصحح فرهنگ هموارتر کرده است».
وی البته می‌افزاید: «تردیدی نیست که امروزه فرهنگ‌نویسی خود یک شاخۀ جداگانۀ علمی به شمار می‌رود و فرهنگ‌نویسان بایستی با مباحث زبان‌شناختی و ادبیات قدیم آشنایی دقیق داشته باشند».
مصصح در مقدمه بیان داشته که از دقیق‌ترین منابع برای تصحیح این اثر بهره برده است. وی بیش از ده هزار شاهد مثال شعری، از معتبرترین تصحیح‌ها از متون نظم و نثر، برای واژه‌ها در پانوشت کتاب آورده است. هدف وی این بوده که خواننده منبع غنی‌تری از مثال‌های شعری برای آشنایی با گنجینۀ واژه‌های فارسی در اختیار داشته باشد.
فهرست مطالب کتاب:
مقدمه
شیوه‌نامه تصحیح متن
راهنمای آوانگاری پانوشت
فرهنگ‌های معروف فارسی
نقدی بر فرهنگ انجمن آرای ناصری
فهرست واژه‌های دساتیر
فهرست واژه‌های زند و پازند
مقدمۀ مؤلف
واژه‌های متن
کنایات