میراث مکتوب- سینا جهان‌دیده در گفت‌وگویی در خصوص اندیشه خیام اظهار کرد: در ادبیات فارسی در نگاه عام گفتمان خیام به غنیمت شمردن دم و لحظه محدود شده است، اما چیزی که در پس این تفکر و گفتمان وجود دارد مرگ است. مرگ یکی از مهمترین عناصر گفتمانی گفتمان خیامیت است. وقتی مرگ را حذف کنیم، ابن الوقت بودن، دم را غنیمت شمردن و توجه به زمان حال وجود نخواهد داشت.
وی افزود: بنابراین عنصر مهم در تفکر خیام مرگ آگاهی است. مرگ آگاهی باعث می‌شود خیام یا تفکر، اندیشه و گفتمان خیامی مدام توجه و بهره‌مندی از زمان حال را گوشزد کند و از ما بخواهد لحظات را غنیمت بشماریم و درگیر پشیمانی نشویم.
جهان‌دیده عنوان کرد: در رباعیات خیام می‌بینیم که در ابیات اول از زمان منفی و آسیب‌زننده صحبت می‌شود و بعد به لذت از زمان حال می‌پردازد. در واقع مرگ آگاهی یکی از عناصر سوژه‌ساز و مضمون‌ساز در اشعار و تفکر خیام است.
مرگ اندیشی تفکری مربوط به دوره میانسالی است
وی تصریح کرد: رسیدن به مرگ آگاهی نکته دیگری را در خصوص شخصیت خیام مشخص می‌کند. خیام نوجوان یا جوان نبوده، بلکه فردی میانسال یا از میانسالی گذشته بوده است. انسان جوان به اندیشه خیامی نمی‌رسد و این اندیشه در دوران میانسالی به بعد شکل می‌گیرد. این تفکر که نیرو، جوانی و توانایی خود را از دست دادم و مرگ به من نزدیک است در جوانی ایجاد نمی‌شود.
این استاد ادبیات در خصوص مرگ اندیشی در تفکر خیام گفت: مسئله مرگ در تفکر خیام بسیار مهم است. برعکس چیزی که تصور می‌شود خیام به خوشی زندگی توجه دارد؛ او به مرگ توجه داشته، نه شیرینی حیات.
مصیبت‌زدگی یکی از عوامل مرگ اندیشی است
وی در خصوص دلیل توجه خیام به مرگ بیان کرد: به نظر من دلیل این توجه تاریخی است. گفتمان خیام در ظاهر با توجه به سن و سال خیام باید در قرن ششم اتفاق بیفتد. در حالی که گفتمان خیام و خیامیت حدود یک قرن بعد از مرگش رخ داده نه در زمان حیاتش.
جهان‌دیده ادامه داد: گفتمان خیام پس از حمله مغول اتفاق افتاده است و جنگ و کشتار عاملی است که مرگ را در گفتمان خیامیت بزرگ جلوه داده است. در همین دوره مختارنامه عطار نوشته شده است که در آن نیز به مرگ و گفتمان خیام توجه شده و مرگ اندیشی در رباعیات عطار که در حمله مغول از دنیا رفته نیز دیده می‌شود.
وی بیان کرد: در واقع می‌شود گفت مصیبت‌زدگی، ناامیدی و به نتیجه نرسیدن آرمان‌ها عوامل مرگ اندیشی و ایجاد گفتمان خیامیت است. گفته شده در جنگ جهانی اول نیز رباعیات خیام بسیار مورد توجه سربازان قرار گرفته و روایتی می‌گوید که مجموعه رباعیات خیام را به نقطه امنی منتقل کردند که در جنگ از بین نرود.
منبع: ایسنا