میراث مکتوب- مراسم رونمایی از کتاب «پرتو مشکوة: مجموعه مقالات در گرامیداشت آیت الله سید محمد مشکوة بیرجندی» از منشورات مشترک سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران و خانه کتاب و ادبیات ایران با بررسی زندگی و آثار سید محمد مشکوة در اندیشگاه فرهنگی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران برگزار شد.
این مراسم با حضور و سخنرانی نجفقلی حبیبی پژوهشگر فلسفه و متون و عضو هیأت امنای سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، سید صادق سجادی پژوهشگر تاریخ و متون و حسن سید عرب عضو هیأت علمی بنیاد دایرة المعارف اسلامی و با حضور علیرضا مختارپور رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، علی رمضانی مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران، فاطمه صدر معاون پژوهش و منابع دیجیتال برگزار شد.
در ابتدای این مراسم غلامرضا امیرخانی دبیر این مراسم گفت: کتابخانه مجلس شورای اسلامی حدود ۲۰ سال پیش بانی برگزاری برنامه حمایتی با عنوان «حامیان نسخ خطی» شد، که این برنامه از دوره نهم به کتابخانه ملّی ایران منتقل شد و تقدیر از فعالان نسخ خطی از جمله فعالیت‌های حمایتی بود. در کنار این تقدیرها یک چهره برگزیده که یا در قید حیات بود و یا از دنیا رفته بود را به جامعه پژوهشی معرفی می‌کردند که اساتیدی چون عبدالله انوار، دانش پژوه، حائری، منزوی و غیره از منتخبین این بخش بودند و سید محمد مشکوة یکی از چهره‌هایی بود در این بخش معرفی شد. این کتاب دربرگیرنده دربرگیرنده ۳۸ مقاله و یادداشت درباره مرحوم سیدمحمد مشکوة است که بخش عمده‌ای از گردآوری و تدوین این مجموعه به کوشش و همت سیدصادق سجادی صورت گرفت.
فاطمه صدر معاون پژوهش و منابع دیجیتال در ادامه این نشست گفت: فرآیند طولانی برای ویراستاری این کتاب طی و با همکاری خانه کتاب آماده صفحه آرایی شد. انتشار آثاری از این دست تلاشی برای ماندگار شدن نام افرادی است که برای فرهنگِ این مرز و بوم از جان مایه گذاشتند و انتشار کتاب‌هایی از این دست موجب احیای نام و یاد این فرهیختگان و معرفی آنها به جامعه پژوهشی می‌شود.
تصحیح بیش از ۱۴۰ اثر توسط سیدمحمد مشکوة
در ادامه این مراسم سید صادق سجادی پژوهشگر تاریخ و متون با بیان این مطلب که انتشار این کتاب ادای دین به سیدمحمد مشکوة است؛ گفت: وی در سال ۱۳۱۹ قمری در بیرجند به دنیا آمد. او به دلیل علاقه بسیاری که به تحصیل علم داشت به تشویق پدر به مدرسه معصومیه بیرجند رفت و بعد هم در مشهد ادامه تحصیل داد. علاقه او به تحصیل علوم و فنونِ زمان خویش به اندازه‌ای بود که او را مشکاة الشریعة می‌نامیدند وبه همین دلیل نام فامیل خود را از «رضا زاده» به مشکوة تغییر داد. وی در مسیر زندگی خود برای تحصیل به عتبات رفت و در نهایت در مدرسه سپهسالار درس خواند و در عین حال به دانش آموزان در سطوح پایین‌تر نیز درس داد و در سال ۱۳۱۳ زمانی که دانشگاه تهران تأسیس شد همراه با اساتیدی دیگر به دانشگاه تهران پیوست و دانشجویان بسیاری را تربیت کرد.
این پژوهشگر تاریخ و متون افزود: در مدت زمانی که سیدمحمد مشکوة در دانشگاه تهران مشغول تدریس بود بیش از ۱۴۰ رساله زیر نظر او دفاع شد و خود ایشان هم نزدیک به ۱۴۰ اثر نوشته با تصحیح کرده است.
سید صادق سجادی نویسنده کتاب «تاریخ مختصر ایران در عصر اسلامی» گفت: زنده یاد سیدمحمد مشکوة بی چشمداشت و با زحمت فراوان در طول بیست و پنج سال بی وقفه در صدد جمع آوری نسخ خطّی اصیل و ناب بود و همه ثروت خانوادگی خود را برای خرید نسخ نایاب و معتبر صرف کرد و در نهایت همه این نسخ را به کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران اهدا کرد که بخش نسخ خطّی دانشگاه تهران با مجموعه نسخ خطّی اهدایی این فرهیخته پایه گذاری شد. به اعتقاد من یکی از دلایل ماندگاری این سرزمین وجود زنان و مردانی است که برای فرهنگ این مملکت و زنده نگه داشتن زبان و ادب فارسی از جان و مال خود گذشتند تا این سرزمینِ عزیز را حفظ کنند.
نجفقلی حبیبی پژوهشگر فلسفه و متون با بیان این مطلب که سیدمحمد مشکوة در دانشگاه تهران مورد احترام استادان بود؛ افزود: همانطور که اشاره شد بخش نسخ خطّی دانشگاه تهران به اعتبارِ اهدای نسخ ارزشمند خطّی این استاد فرهیخته پا گرفت. یکی از آثار درخشان سیدمحمد مشکوة تصحیح و چاپ «درة التاج» علامه قطب الدین شیرازی است اما بقیه فصول این کتاب همچنان نیاز به تصحیح دارد ولی متأسفانه تا کنون هیچ مصححی در تلاش برای تصحیح آن بر نیامده است.
سیدمحمد مشکوة از موافقان فلسفه اسلامی است
حسن سیدعرب عضو هیأت علمی بنیاد دایرة المعارف اسلامی در ادامه این نشست با اشاره به جنبه‌های متفاوتی از حضور زنده یاد سیدمحمد مشکوة در عرصه فرهنگ، گفت: وقتی نام سیدمحمد مشکوة به میان می‌آید، اغلب او را از جنبه اهدای نسخ خطی یاد می‌کنند. اما آنچه درباره این عالم فرهیخته مغفول مانده است، اشراف او به علوم اسلامی و علوم نقلی و عقلی است که مجموع این علوم را هم در دانشگاه درس داده و هم به زبان عامه مردم بیان کرده است. بنابراین وی دیدگاه ویژه ای به فلسفه اسلامی داشته است.
وی افزود: یکی از پرسش‌هایی که همواره مطرح می‌شود وجود فلسفه اسلامی است که مخالفان و موافقانی دارد. عده‌ای قائل به فلسفه اسلامی نیستند و معتقدند آنچه به عنوان فلسفه وجود دارد مربوط به نظریات افلاطون و ارسطو است و در عهد اسلامی فلسفه‌ای به این نام وجود ندارد. یه عبارتی معتقدند نه فلسفه اسلامی وجود دارد و نه اسلام فلسفی.
عضو هیئت علمی بنیاد دایرة المعارف اسلامی گفت: اما موافقان معتقدند پاسخ مجموعه پرسش‌هایی که فیلسوفان از هستی می‌کنند در دین اسلام وجود دارد و پاسخ به مجموع این پرسش‌ها، فلسفه اسلامی را تشکیل می‌دهد و سیدمحمد مشکوة از موافقان فلسفه اسلامی است. وی نگاهی تاریخی به میراث عقلی ما داشت و معتقد است مسلمانان یک رشته علوم عقلی به نام فلسفه اسلام دارند که هنوز به شکل کامل روی آن کار نشده است.
حسن سیدعرب افزود: سیدمحمد مشکوة اگر فرصت می‌کرد و روی مقدمات کار می‌کرد داشته‌های خوبی درباره دین و فلسفه اسلامی برای ایرانیان به جای می‌گذاشت.ولی متأسفانه روی این مقدمات کار نشد و پس از او هم ادامه پیدا نکرد. ولی شرق شناسانی چون هانری کُربَن با دقت به این مقدمات نگاه کردند و هم رأی با مشکات در حوزه فلسفه اسلامی بود منتها موافقت شخصی مثل کُربَن درباره فلسفه اسلامی با موافقت شخصی چون آقای مشکوة خیلی متفاوت است زیرا آقای مشکات از درون این سنت و ماهیت دین اسلام برخاسته است.
وی گفت: سیدمحمد مشکوة در کمال فروتنی مطالبی را در باب فلسفه اسلامی نوشته که متأسفانه تا کنون آنگونه که باید مطرح نشده است و جای خوشحالی دارد که سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران و خانه ادبیات کتاب و ادبیات ایران مجموعه مقالات درباره این فرهیخته بزرگوار را منتشر کرده اند.
فریبا افکاری دبیرشورای کتابخانه های دانشگاه تهران در بخش پایانی این مراسم درباره نسخ اهدایی سیدمحمد مشکوة گفت: در سال ۱۳۶۹ به خواست استاد زنده یاد محمد تقی دانش پژوه نخستین دوره نسخه شناسی در مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاه تهران با همراهی زنده یاد ایرج افشار و همکاری کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران ایجاد شد و بنده توفیق داشتم در اولین دوره شرکت کنم و فارغ التحصیل شوم.
وی افزود: این دوره به منظور تربیت نیروی انسانی برای فعالیت در عرصه نسخ خطی طراحی و تشکیل شد و مجموعه پژوهشی و تحقیقاتی که ما به عنوان دانشجویان این رشته از آن بهره مند می‌بردیم، اهدایی های نسخ خطّی زنده یاد سیدمحمد مشکوة بود. بنابراین بنای ایجاد شده از مجموعه پژوهشی دانشگاه تهران با اهدای ۱۳۲۰ جلد از مجموعه نسخ خطّی ارزشمند توسط سید محمد بود که مرحوم دانش پژوه در ۷ جلد فهرست مستقل موضوعی از این ۱۳۲۰ نسخه خطی مدّون کرد.
در پایان این مراسم با حضور علیرضا مختارپور رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران، علی رمضانی مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران، نجفقلی حبیبی عضو هیأت امنای سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران، فاطمه صدر معاون پژوهش و منابع دیجیتال سازمان، سید صادق سجادی پژوهشگر تاریخ و متون و حسن سیدعرب عضو هیئت علمی بنیاد دایرة المعارف اسلامی از کتاب «پرتو مشکوة: مجموعه مقالات در گرامیداشت آیت الله سید محمد مشکوة بیرجندی» رونمایی شد.
منبع: مهر