میراث مکتوب- هر سوی این تالار موزه‌ای را که می‌بینی، گویی گنجی پشت قاب‌ها و شیشه‌ها نهفته است. کتاب‌هایی چند هزار ساله با تصویرها و نوشته‌هایی اسرارآمیز …
«تالار هزارداستان» در بزرگ‌ترین موقوفه فرهنگی ایران، گنجینه‌ای از نسخه‌های خطی با موضوع داستان‌سرایی در تاریخ ایران را در خود جای داده است که هریک، دریچه‌ای رازآلود به گذشته‌ها می‌گشایند. از نسخه‌های شاهنامه و خمسه نظامی گرفته تا طوفان‌البکاء، سلامان و ابسال، امیرارسلان نامدار، کلیله و دمنه، کلیات سعدی، خاورنامه، حمله حیدری، تاریخ بیهقی و تاریخ بلعمی.
یکی از آن کتاب‌های شگفت‌آور اما در میان دیگر نسخه‌ها درخششی ویژه دارد. پای ویترین آن نسخه که می‌ایستی و پانویس‌ها را که می‌خوانی، با دنیایی از شگفتی و اعجاب روبه‌رو می‌شوی؛ «عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات» یا «عجایب‌نامه»! این کتاب به راستی، دنیای شگفتی‌ها و رازهای کهن را به رویت می‌گشاید. کتابخانه و موزه ملی ملک در قلب تاریخی تهران، در محوطه باغ ملی، با کتاب «عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات»، تو را به سرزمین عجایب و غرایب و دنیای موجودات وهمی و خیالی فرامی‌خواند … سفر به دنیای شگفتی‌ها از همین جا آغاز می‌شود …
عجایب‌نویسی، یک سبک جذاب برای نگارش کتاب‌هایی با آگاهی‌هایی عمومی در تاریخ ایران بوده است. معصومه ابراهیمی در پژوهش «مطالعه تطبیقی دیوها و موجودات مافوق طبیعی در عجایب المخلوقات قزوینی و بحیره فزونی استرآبادی» درباره ویژگی این سنت ایرانی می‌نویسد «جهان عجیب و غریب عجایب‌نامه‌ها از تخیل، و فانتزی، و واقعیت و تردید سرشار است. در این جهان مرز واقعیت و غیر واقعیت مبهم است و نوعی تفکر و خیال سیال بر متن سیطره دارد». عجایب‌نامه‌ها بدین‌ترتیب از پدیده‌ها و رخدادهایی شگفت‌انگیز و اسرارآمیز، حتی گاه خیالی و موهوم سخن می‌گویند. عجایب‌نامه‌ها نسخه‌ها و ویرایش‌هایی گوناگون دارند. دو نسخه از میان همه عجایب‌نامه‌هایی که در تاریخ ایران نگاشته شده، آوازه‌ای بیش‌تر دارند. «عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات» نوشته محمد طوسی در سده ششم و «عجایب‌المخلوقات و غرایب الموجودات» اثر زکریای قزوینی در سده هفتم هجری. میرمحمود فزونی استرآبادی، یکی از عالمان روزگار صفویه نیز کتابی در سده یازدهم هجری به نام «بحیره» نوشته است که آن نیز در گستره عجایب‌نامه‌نویسی می‌گنجد و چون به روزگار ما نزدیک‌تر است، در کنار آن دو عجایب‌نامه کهن اهمیت دارد. هر سه کتاب، تصویرها و نگاره‌های رنگی درباره پاره‌ای بخش‌ها به ویژه موجودات شگفت‌انگیز و خیالی در خود جای داده‌اند.
۱۰ رکن در سرزمین شگفتی‌ها
نسخه‌ای از کتاب جذاب خطی «عجایب المخلوقات و غرائب الموجودات» یا «عجائب‌نامه»، نوشته محمد بن محمود طوسی سلمان همدانی در تالار هزارداستان
به چشم می‌خورد که در سده ۱۱ هجری کتابت شده است.
محمد طوسی انگیزه نگارش را آگاهاندن دیگران از «عجایب جهان و غرایب زمان» بیان کرده است «بی‌آنکه در اطراف و اکناف عالم بگردند». منابع او کتاب‌های پیشینیان در رشته‌های گوناگون و گفته‌های جهانگردان آن روزگار همچون ابن فضلان، جهانگرد پرآوازه مسلمان در سده‌های سوم و چهارم هجری بوده است. کتاب او ۱۰ بخش (رکن) مفصل اصلی و چندین بخش فرعی دارد؛ رکن یکم در شگفتی‌های جرم‌های آسمانی، بخش دوم در شگفتی‌های رخدادهای میان آسمان و زمین، رکن سوم در شگفتی‌های زمین و دریاها و کوه‌ها، رکن چهارم درباره سرزمین‌ها، مسجدها و کلیساها، رکن پنجم درباره درختان، میوه‌ها و گیاهان، رکن ششم در شگفتی‌های صورت‌های نقش‌بسته، رکن هفتم درباره شگفتی‌های ذات و فطرت آدمی، رکن هشتم در شگفتی‌های جن و موجودات ماورایی، رکن نهم در شگفتی‌های پرندگان و رکن دهم درباره جانوران وحشی و حیوانات بزرگ‌پیکر است. او پس از نگارش متن مربوط به هر بخش، برای هر رکن و باب و مطلب، حکایت‌ها و روایت‌هایی جذاب آورده است. محمد طوسی گویا همدانی بوده و زمانی را نیز در اصفهان به‌سربرده است.
برای دیدار نسخه شگفت‌انگیز «عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات» نوشته محمد طوسی به طبقه دوم ساختمان کتابخانه و موزه ملی ملک سر بزنید؛ از شنبه تا پنج‌شنبه از ساعت ۸:۳۰ تا ۱۶:۲۵، نشانی: «تهران، میدان امام خمینی، سردر باغ ملی، خیابان ملل متحد (میدان مشق)»
منبع: پایگاه اطلاع‌رسانی کتابخانه و موزه ملی ملک