میراث مکتوب – از زندگی عباس ناسخ ترک اطلاع چندانی در دست نیست. همینقدر می دانیم که در قرن یازدهم می زیسته است. او در فقه و تفسیر و طب و نجوم و علوم معقول و منقول زمان خود استاد بوده است. با همه شهرت استادی و دانشمندی اش، مردی ساده پوش بوده که در عین فقر و قناعت روزگار می گذرانده است.
وی نه تنها در علوم نظری، بلکه در سیرۀ عملی، تقوا و عرفان و بندگی حضرت حق، به درجاتی نائل شده بود. در هر صورت با توجه به آغاز و پایان حکومت سلطان حسین صفوی (۱۱۰۵-۱۱۳۵ ق) و پایان کتابتی که از قول خود شاعر به عنوان ماده تاریخ ذکر می شود، می توان گفت که حماسۀ منظوم حاضر در اویل سدۀ ۱۲ قمری ابداع شده و در سالهای ربع اول همان سدۀ هم، به ویرایش رسیده است که هنگام بازنویسی اثر، عباس ناسخ، به عنوان شاعر این اثر منظوم، دار فانی را وداع گفته بوده است.
دلیل الجنان و رکن الایمان فی وقایع الجمل و الصفین و النهروان، بی شک دایره المعارفی از عقاید و جانفشانی های تشیع است و برگ های نادری از گوشه های تاریک تاریخ خاورمیانه و بیشتر ایران در آغاز شکل گیری حکومت و دولت اسلامی است. سی سالی که بعد از پیامبر، با خلفای سه گانه و پنج سال حکومت امام علی کامل می شود.کتاب با کشته شدن خلیفه سوم و هجوم مردم به خانه امام علی برای بیعت با او شروع می شود.
کتاب طبق سنت کتاب نویسی فارسی، با توحید و نعت خداوند آغاز می شود. آنگاه شاعر با گریز به خطاهایی که از انسان معمولاً سر می زند –گناهان- و طلب بخشش از خداوند متعال، به پیامبر و امام علی (ع) متوسل می شود. با یاد پیامبر، به عنوان بهترین دلیل نبوت، سخن از معراج پیش می آید و اینکه خداوند در شب معراج با صدای امام علی (ع) با پیامبر سخن گفته است، و اینکه علی درب خانۀ رحمت خداست و امت باید از چنین دری به این خانه وارد شوند و اینکه نور علی و پیامبر یکی است.
به طور کلی سخن از مدح امام علی- که محتوای اکثر بیت ها است- ترجمه هایی است از حدیث پیامبر و ائمه و تفسیر آیه هایی درباره امام علی، و این موارد، فراوان در متن یافت می شود.
کتاب، دارای خصوصیاتی بدین قرار است: ۱- حضور شاهنامه در سرتاسر اثر. به نظر می رسد شاعر علاقۀ خاصی به شاهنامه داشته است، آن را بارها و بارها خوانده بوده و عطر شاهنامه در سرتاسر اثر پیچیده است. ۲- توانایی و استعداد شاعر در روایت پردازی و قصه سازی. ۳- استفاده از صنعت براعت استهلال ۴- تصویر صحنه و ارائۀ نمایشی معنا ۵- روایت ماجرا از چند زاویۀ دید ۶- فاصله گذاری های زیبایی شناسانه راوی در بیان حوادث ۷-استمداد ناظم از شخصیت و نیرویی پنهانی ۸- توصیف مکرر صبح و عصر، روز و شب، طلوع و غروب در سرتاسر این حماسه نامه حجیم ۹- بهره گیری از زبان نرم، پرداخته و صیقل خورده سبک عراقی و … .
گفتنی است مصحح این اثر، از نسخه های زیر بهره گرفته است:
۱- نسخۀ خطی کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، شماره ۱۵۸۸۴٫
۲- نسخۀ خطی کتابخانۀ آیت الله مرعشی، شماره ۱۰۰۵۸٫
دلیل الجنان و رکن الایمان فی وقایع الجمل و الصفین و النهروان؛ سرودۀ عباس ناسخ ترک؛ تحقیق و تصحیح دکتر صابر امامی؛ تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی؛ چاپ اول: ۱۳۹۱؛ در قطع وزیری؛ با ۱۲۹۲ صفحه و به قیمت ۳۲۰۰۰۰ ریال منتشر شده است.
معرفی کتاب از زکیه بیات
وی نه تنها در علوم نظری، بلکه در سیرۀ عملی، تقوا و عرفان و بندگی حضرت حق، به درجاتی نائل شده بود. در هر صورت با توجه به آغاز و پایان حکومت سلطان حسین صفوی (۱۱۰۵-۱۱۳۵ ق) و پایان کتابتی که از قول خود شاعر به عنوان ماده تاریخ ذکر می شود، می توان گفت که حماسۀ منظوم حاضر در اویل سدۀ ۱۲ قمری ابداع شده و در سالهای ربع اول همان سدۀ هم، به ویرایش رسیده است که هنگام بازنویسی اثر، عباس ناسخ، به عنوان شاعر این اثر منظوم، دار فانی را وداع گفته بوده است.
دلیل الجنان و رکن الایمان فی وقایع الجمل و الصفین و النهروان، بی شک دایره المعارفی از عقاید و جانفشانی های تشیع است و برگ های نادری از گوشه های تاریک تاریخ خاورمیانه و بیشتر ایران در آغاز شکل گیری حکومت و دولت اسلامی است. سی سالی که بعد از پیامبر، با خلفای سه گانه و پنج سال حکومت امام علی کامل می شود.کتاب با کشته شدن خلیفه سوم و هجوم مردم به خانه امام علی برای بیعت با او شروع می شود.
کتاب طبق سنت کتاب نویسی فارسی، با توحید و نعت خداوند آغاز می شود. آنگاه شاعر با گریز به خطاهایی که از انسان معمولاً سر می زند –گناهان- و طلب بخشش از خداوند متعال، به پیامبر و امام علی (ع) متوسل می شود. با یاد پیامبر، به عنوان بهترین دلیل نبوت، سخن از معراج پیش می آید و اینکه خداوند در شب معراج با صدای امام علی (ع) با پیامبر سخن گفته است، و اینکه علی درب خانۀ رحمت خداست و امت باید از چنین دری به این خانه وارد شوند و اینکه نور علی و پیامبر یکی است.
به طور کلی سخن از مدح امام علی- که محتوای اکثر بیت ها است- ترجمه هایی است از حدیث پیامبر و ائمه و تفسیر آیه هایی درباره امام علی، و این موارد، فراوان در متن یافت می شود.
کتاب، دارای خصوصیاتی بدین قرار است: ۱- حضور شاهنامه در سرتاسر اثر. به نظر می رسد شاعر علاقۀ خاصی به شاهنامه داشته است، آن را بارها و بارها خوانده بوده و عطر شاهنامه در سرتاسر اثر پیچیده است. ۲- توانایی و استعداد شاعر در روایت پردازی و قصه سازی. ۳- استفاده از صنعت براعت استهلال ۴- تصویر صحنه و ارائۀ نمایشی معنا ۵- روایت ماجرا از چند زاویۀ دید ۶- فاصله گذاری های زیبایی شناسانه راوی در بیان حوادث ۷-استمداد ناظم از شخصیت و نیرویی پنهانی ۸- توصیف مکرر صبح و عصر، روز و شب، طلوع و غروب در سرتاسر این حماسه نامه حجیم ۹- بهره گیری از زبان نرم، پرداخته و صیقل خورده سبک عراقی و … .
گفتنی است مصحح این اثر، از نسخه های زیر بهره گرفته است:
۱- نسخۀ خطی کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، شماره ۱۵۸۸۴٫
۲- نسخۀ خطی کتابخانۀ آیت الله مرعشی، شماره ۱۰۰۵۸٫
دلیل الجنان و رکن الایمان فی وقایع الجمل و الصفین و النهروان؛ سرودۀ عباس ناسخ ترک؛ تحقیق و تصحیح دکتر صابر امامی؛ تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی؛ چاپ اول: ۱۳۹۱؛ در قطع وزیری؛ با ۱۲۹۲ صفحه و به قیمت ۳۲۰۰۰۰ ریال منتشر شده است.
معرفی کتاب از زکیه بیات