میراث مکتوب- اسطوره‌ها یکی از میراث کهن ملت‌هاست که همیشه در ناخودآگاه جمعی حضور دارد و باورمندان آن با اعتقاد و صمیمیتی سرشار آن را پذیرفته‌اند و این اسطوره‌ها را از نسلی به نسل دیگر منتقل کرده‌اند و حتی وقتی بدان اسطوره‌ها بی‌اعتقاد شده‌اند، آن را به‌نوعی در زندگی خود و نیازهای مداوم خویش حاضر یافته و به آن تداوم بخشیده‌اند.
بر کسی پوشیده نیست که اساطیر ایران جزئی از مجموعه‌های اساطیری برتر جهان است؛ هرچند هند، یونان، مصر و چین هم مجموعه‌های اساطیر درخشانی در سطح دنیا دارند. به دلیل تحقیقات گسترده صورتگرفته دربارۀ اساطیر آریایی و زرتشتی، بسیاری اسطوره‌های ایرانی را همان اسطوره‌های آریایی و زرتشتی میدانند؛ حال آنکه اسطوره‌های ایرانی، حوزۀ بسیار گستردهتری دارد که شامل اساطیر مانی، اساطیر عیلامی (اقوام پیش از آریایی‌ها) نیز می‌شود.
در اساطیر پیش‌آریایی که همان اساطیر عیلامی در هزارۀ دوم پیش از میلاد است، نیرویی ایزدی به نام کیدن یا کتین وجود دارد که همراه خدای بزرگ عیلامی‌ها «ایتشوشینگ» میباشد که به نظر می‌رسد، تحتتأثیر نیروی کیتن در اساطیر عیلام، نیروی فرهوهر به همراه اهورامزدا در اساطیر آریایی شکل گرفته باشد.
اسطوره‌ها در قالب خاصی نمی‌گنجند و در واقع تخیلات انسانی هستند که به شکلی نمادین، الگوهای رفتاری یک قوم را بیان می‌کنند. اگر در اسطوره‌ها و در دانش اسطوره‌شناسی عمیق شویم، می‌توانیم الگوهای رفتاری، سیاسی و اجتماعی خود را بهتر تحلیل کنیم و الگوهای روان‌شناختی افراد جامعه را نیز راحت‌تر مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم. در واقع شناخت اساطیر ایرانی، شناخت کهنالگوهای وجود خود است.
اسطوره‌ها در گذر زمان از ساحت نظری به ساحت کاربردی گذار می‌کنند. به عبارتی اساطیر ایرانی، به شیوهای ساختارمند و در جستجوی اهداف معین، پا را از اسطوره فراتر می‌نهند و به آیین و کیش نزدیک میشوند. برای مثال نوروز که اسطورۀ آفرینش است در گذر زمان تبدیل به آیین شده است یا اینکه اسطورۀ سپندارمزد که الهه یا ایزدبانوی زمین است به آیینی تبدیل می‌شود که در فرایندهای کشاورزی تأثیر می‌گذارد و به همین ترتیب اسطوره تیشتر که اسطوره باران‌زاست و باید 30 شبانه‌روز با دیو خشکسالی که آپوش نام دارد، در آسمان بجنگد و سرانجام او را بکشد.
در الگوی کلی اساطیر ایرانی، همیشه عنصر تضاد وجود دارد و دیالکتیک را در اساطیر ایرانی می‌توان یافت، به نحوی که برخی معتقدند دیالکتیک از جهانبینی زرتشتی به یونان رفته است. به علاوه جنبۀ آرمان‌خواهی به‌وفور در اساطیر ایرانی یافت می‌شود که کمتر در اسطوره‌های ملل دگر دیده می‌شود و اینکه پایان جهان رستگاری است.
در این کتاب افزون بر اسطوره‌های ایرانی گاهی از اساطیر هند و بین‌النهرین و دیگر ملت‌ها و اقوام به مناسبت شباهت‌ها و همسانی‌هایی که میان آنها و اسطوره‌های ایرانی دیده می‌شود، سخن گفته شده است. اشاراتی نیز به برخی از فرهنگ‌ها و زبان‌ها و آیین‌ها رفته است که به همراه این اسطوره‌ها در ذهن و یاد و نوشته‌های ایرانی خوش نشسته‌اند.
مدخل‌های این دانشنامه با اسطورۀ «آب» آغاز شده و با اسطورۀ «یوشت فریان» خاتمه یافته است. ترتیب آوردن مدخل‌های این دانشنامه به ترتیب حروف الفبا است.
«دانشنامه اساطیر ایران» تالیف فاطمه مدرسی در 1151 صفحه، شمارگان یک‌هزار نسخه و قیمت 850 هزار تومان از سوی انتشارات اساطیر پارسی منتشر شد.
برای دیدن بخش‌هایی از صفحات این کتاب کلیک کنید.
