میراث مکتوب – سالیانی نه چندان نزدیک مرحوم مجتبی مینوی، در مقدمه مبسوطی که بر «رساله عقل و عشق» نجم‌الدین رازی نوشت و ضمنا به معرفی آثار این عارف مهجور پرداخت، بر ابهاماتی که حول تفسیر مهم عرفانی این نویسنده قرن هفتم وجود دارد، انگشت تحقیق نهاد و مشکلاتی را که مستنسخان این نسخه درباره مقدار و مولف اصلی این تفسیر،ایجاد کرده‌اند برشمرد و خود در این باب قائل به توقف شد.
مساله اصلی این بود که حجم کامل این تفسیر چه اندازه است و تاکجای قرآن به رشته تفسیر یا تاویل درآمده است؟ نیز اینکه در حواشی برخی نسخه‌های ترکیه به تصریح یاد شده که این اثر از تالیفات نجم الدین کبرای خیوقی، استاد بسیاری از مشایخ قرن هفتم و از جمله همین نجم رازی است.
اینک پس از گذشت نزدیک به پنجاه سال از آن نوشته، بسیاری از آن ابهام‌ها توسط دکتر محمدرضا موحدی، در مقدمه ممتع و کاملی که بر جلد نخست این تفسیر تازه تولد یافته، نوشته است، زدوده شده است. درپیشگفتار مجلد اول این تفسیر می خوانیم که:
«شیخ نجم‌الدین دایه صاحب «مرصاد العباد» از زمره عارفان قرآن پژوهی است که در سال های پایانی عمر خویش در بغداد،بین سال های ۶۵۲-۶۵۶ ه. تاویلات قرآنی خود را به نگارش درآورد.تاویلات او آن قدر گیرا و ماندگار بود که تنهاچند سال پس از تالیف ،مورد استقبال و اقتباس بسیاری از عارفان و مفسران قرار گرفت و به چندین کتاب عرفانی و تفسیری راه یافت. بررسی روند تفاسیر تاثیرپذیرفته از تاویلات شیخ نجم الدین رازی، بخوبی نشان از موفقیت او در تطبیق تاویل و تفسیر داشته است.
با همه قرائن و شواهدی که در این تاویلات وجود دارد و نیز با همه این تاثیرپذیری‌ها، تاویلات شیخ نجم‌الدین رازی نه تنها در محاق فراموشی و بی‌توجهی قرار گرفته، سهل است که در تحقیقات برخی معاصران، چنین اثر مهمی معمولاً به استاد این شیخ نسبت داده شده است. حتی در چاپ بسیار مغلوط و کاملاً محرّفی که چندی پیش (۲۰۰۹ م.) از این اثر در بیروت به انجام رسیده، همچنان نام مولفی که برپیشانی کتاب نقش بسته، نجم‌الدین کبری است و نه نجم رازی.»
مصحح پس از مقایسه بیش از هشت نسخه قدیمی از این اثر، که شرح مفصل و معرفی آنها را در مقدمه آورده (۱۱۵ -۱۳۷)، نسخه اساس خود را نسخه ای از کتابخانه حضرت آیت الله مرعشی نجفی، معرفی کرده که با نام «اشارات من کلام الله» به ثبت رسیده و تحت تملک نظام الدین اعرج نیشابوری، صاحب تفسیر «غرائب القرآن» بوده است. همچنین براساس اطلاعاتی که مصحح محترم در اختیار خوانندگان قرار می دهد، دانسته می شودکه این مفسر عارف که در سالیان پایانی عمر به این کار اشتغال داشته پس از رسیدن به آیه ۱۷-۱۸ از سوره والذاریات، توفیق ادامه آن را نمی یابد وادامه این تفسیر را محتملا چند مولف و از همه مشهورتر شیخ علاء الدوله سمنانی، به پایان رسانده اند که البته تتمه و تکمله شیخ علاء الدوله از همه شهرت بیشتری دارد(سمنانی ، تتمه خود را پس از تکرار تفسیر فاتحه،از سوره طور می آغازد وتا سوره ناس ختم می‌کند) ودر مجموعه ای که پس از این زیور طبع خواهد یافت، درمجلد پنجم این دوره جای خواهد گرفت.
به هر روی، جلد نخست این تفسیر تازه پیدا شده را (که شامل مقدمه‌ای مبسوط و تفسیر سوره‌های فاتحه و بقره است) مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران به جستجوگران معارف الهی در تفاسیر اشاری و علاقه‌مندان به مباحث قرانی- عرفانی تقدیم داشته است. با این امید که مجلدات بعدی این تفسیر نیز به زودی در دسترس قرآن پژوهان قرار گیرد.
کتاب بحر الحقائق و المعانی فی تفسیر السبع المثانی نوشتۀ نجم‌الدین رازی به تصحیح محمدرضا موحدی از سوی مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفه ایران منتشر شده است.
منبع: کتابخانه تخصصی ایران و اسلام
…………………………………………………
نظر کاربر: یاری گل دره
سلام باید و شاید که به مصحح ارجمند این کتاب نجم رازی دست مریزاد گفت، مصحح!! یا به تعبیر بهتر مغلط! پیشین کتاب را به صورت افتضاحی به طبع رسانده بود، استاد شفیعی کدکنی (دامت برکاته) درباره تصحیح پیشین کتاب چنین نوشته اند: «..باید یادآورم شوم که این تفسیر با همین عنوانِ التّأویلات النجمیّه، فی تفسیر الأشاری الصوفی، تألیف الشیخ الأمام احمد بن عمر بن محمد نجم الدین کبری،المتوفی ۶۱۸ و یلیه عین الحیات تألیف علاء الدوله احمد بن محمد السمنانیف المتوفی ۷۳۶، تحقیق و تخریج و تعلیق و دراسه الشیخ احمد فرید المزیدی، دار الکتب العلمیّه،بیروت، ۲۰۰۹، در شش مجلّد چاپ شده است و جلد ششم آن عین الحیات است، چنان که ملاحظه میکنید کتاب را به نام نجم الدین کبری (شهید در ۶۱۸) نشر داده است، با اینکه در داخل متن،۶/۵۴-۵۳، تصریح شده است که این تفسیر تألیف نجم الدین دایه اسدی رازی است، یعنی همان نجم الدین رازی صاحب مرصاد العباد (۵۷۳-۶۵۴) ولی مصحح که لابد برای غلطگیری این کتاب را باید خوانده باشد به این مسأله توجه نکرده و آن را به نام نجم الدین کبری که شیخ و استاد مؤلّف بوده نشر داده است. این احمد فرید مزیدی، که گویا از شیوخ الأزهر است، روی تمام مصححان قلّابی را سفید کرده است». (زبان شعر در نثر صوفیه، ص۱۵۳)