میراث مکتوب – مُلحَقُ نهج البَلاغه بروایه احمد بن یحیی بن ناقه الکوفی (۴۷۷-۵۵۹ق) از سوی کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی منتشر شد.
از آنجا که امیرالمومنین علی (ع) فصیح‌ترین خطیبان است و به قول ابن عباس : «کلام علی، پایین‌تر از کلام خالق و بالاتر از کلام مخلوق است»، لذا در طول تاریخ، عالمان، محدثان و ادیبان بسیاری به تدوین کلمات و خطبات ایشان اقدام کرده‌اند. نخستین کسانی که به این کار پرداخته‌اند، اصحاب خود امام علی (ع) در زمان حیات ایشان بوده‌اند.
تدوین کلمات و خطبه‌های امیرالمومنین علی (ع) بعد از شهادت ایشان ادامه یافت و بسیاری از محدثان عامه و خاصه به این امر اهتمام ورزیدند.
احمد بن یحیی بن ناقه در میان روایات و خطبات امیرالمومنین علی (ع) خطبه‌هایی را انتخاب نموده که در نهج‌البلاغه نیست. وی هچنین در ادامه، برخی از وصایای پیغمبر اکرم (ص) به امیرالمومنین (ع) و نیز بعضی از اخبار در فضائل اهل بیت (ع) و چندی از ادعیه از امیرالمومنین (ع) را نیز ذکر کرده است.
این کتاب بر اساس نسخ زیر تصحیح شده است:
•نسخه کتابخانه آستان قدس رضوی، به شماره ۱۸۶۰
•نسخه کتابخانه مجلس شورای اسلامی، به شماره ۷۲۳۳
•نسخه کتابخانه آیت الله العظمی بروجردی، به شماره ۱۵۷
در مقدمه کتاب به مواردی چون:
حیاه أبی العباس أحمد بن ناقه
اطراء العلماء علیه
وثاقته عند علماء الرجال
أدبه و شعره
مشایخه
الرواه عنه
کتبه
أهمیّه ملحق نهج البلاغه بروایه ابن ناقه
نسخ الکتاب و منهج التحقیق
و أمّا منهج التحقیق
اشاره شده است و پایان بخش کتاب نیز فهارس عام و منابع و مأخذ میباشد.
مقدمه دکتر محمد رجبی، رئیس کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی بر این کتاب به این شرح است:
از آنجا که امیرالمؤمنین علی – علیه‌السلام- فصیح‌ترین خطیبان است و به قول ابن عباس: «کلام علی، پایین‌تر از کلام خالق و بالاتر از کلام مخلوق است»، لذا در طول تاریخ، عالمان، محدّثان و ادیبان بسیاری به تدوین کلمات و خطبات ایشان اقدام کرده‌اند. نخستین کسانی که به این کار پرداخته‌اند، اصحاب خود امام علی – علیه‌السلام- در زمان حیات ایشان بوده‌اند؛ مانند حارث اعور همدانی، زید بن وهب جهنی، اصبغ بن نباته، مالک اشتر نخعی و….
تدوین کلمات و خطبه‌های امیرالمؤمنین – علیه‌السلام- بعد از شهادت ایشان نیز ادامه یافت و بسیاری ازمحدّثان عامه و خاصه به این امر اهتمام ورزیدند؛ از محدّثان شیعه می‌توان ابوالمنذر هشام بن محمد بن سائب کلبی (درگذشته‌ی ۲۰۴ق)، مسعده بن صدقه، سید ابوالقاسم عبدالعظیم حسنی، اسماعیل بن مهران و صالح بن ابی‌حماد را نام برد، و از محدّثان عامه می‌توان به محمد بن عمر واقدی (درگذشته‌ی ۲۰۷ق) و علی بن محمد مدائنی (درگذشته‌ی ۲۲۵ق) اشاره کرد.
همزمان، بایستی از «جاحظ» شاعر و ادیب معروف عرب (درگذشته‌ی ۲۵۵) نام برد که با تألیف کتاب «صد کلمه‌ی حکمت»، گزیده‌ای از سخنان امیرالمؤمنین (ع) را به عالم ادب و حکمت اسلام و عرب ارائه کرد و همین امر دو قرن بعد موجب تحریک غیرت «قاضی ناصح الدین آمدی» (درگذشته‌ی ۵۱۰) گردید که در اعتراض به انتخاب تنها یکصد مورد از سخنان امیرالمؤمنین (ع) توسط جاحظ، به تألیف کتاب عظیم «غرر الحکم و دررالکلم» با انتخاب قریب یازده هزار کلمه‌ی قصار آن حضرت مبادرت ورزید.
در میانه این اتفاقات بزرگ ادبی و حکمی بود که در پایان سدۀ ۴ق، عالم و ادیب فرزانه، سید شریف رضی، احادیثی از امیرالمؤمنین علی -علیه‌السلام- انتخاب نمود و آن را نهج‌البلاغه نامید. و از آنجاکه نهج‌البلاغه دارای خطبه‌هایی در غایت فصاحت و بلاغت است، بنابراین،این کتاب، نقطه‌ی عطفی برای نوشتن شرح و تفسیر کلام امیرالمؤمنین و نوشتن ملحقات، تذییلات و مستدرکات بر آن شد. قاضی ابویوسف یعقوب بن سلیمان بن داود اسفراینی (درگذشته‌ی ۴۸۸ق) بر نهج‌البلاغه تذییلی به‌نام قلائد الحکم و فرائد الکلم من کلام علی‌بن ابیطالب علیه‌السلام نوشت و در آن بعضی از کلمات امام علی – علیه‌السلام- را که در نهج‌البلاغه نیامده، وارد کرد. خلف بن عبد المطلب بن محمد (ملقّب به مهدی بن فلاح مشعشعی حویزی) نیز مستدرکی دیگر به نام النهج القویم فی کلام امیرالمؤمنین علیه‌السلام تدوین کرد و در آن برخی دیگر از روایات امام علی – علیه‌السلام- را که در نهج البلاغه نیست، آورد. همچنین علم‌‌الهدی (فرزند فیض کاشانی) نیز کتابی با نام معادن الحکمه فی مکاتیب اهل‌البیت علیهم‌السلام نوشت و او نیز در کتاب خود به برخی از کلمات و توقیعاتی که در نهج‌البلاغه وجود ندارد، اشاره کرد.
عالم دیگری که در این ساحت قلم رانده، محدّث ادیب، احمد بن یحیی بن ناقه (۴۷۷-۵۵۹ق) است. وی در میان روایات و خطبات امیر المؤمنین علی – علیه‌السلام- خطبه‌هایی را انتخاب نموده که در نهج‌البلاغه نیست. همچنین در ادامه، برخی از وصایای پیغمبر اکرم – صلّی الله علیه و اله و سلّم- به امام علی – علیه‌السلام- و نیز بعضی از اخبار در فضائل اهل بیت – علیهم‌السلام- و چندی از ادعیه از امیرالمؤمنین علی -علیه‌السلام- را نیز ذکر کرده است.
اثر حاضر به نام ملحق نهج‌البلاغه، روایت همین احمد بن یحیی بن ناقه است، که به اهتمام دانشور گرامی، جناب آقای محمدجعفر اسلامی، موردتصحیح و تحقیق قرار گرفته، و کتابخانه‌ی مجلس شورای اسلامی افتخار دارد که این اثر ارزشمند را به مناسبت ماه مبارک رمضان (تیر ۱۳۹۲) منتشر کرده و در اختیار پژوهشگران معارف اسلامی قرار دهد.
در پایان، ضمن سپاسگزاری از مصحّح گرامی، از همکاران محترم مرکز پژوهش و انتشارات کتابخانه‌ی مجلس که مقدمات تولید و نشر این اثر گرانمایه را فراهم آوردند، تشکّر می‌کنیم.
مُلحَقُ نهج البَلاغه بروایه احمد بن یحیی بن ناقه الکوفی (۴۷۷-۵۵۹ق) به تحقیق محمدجعفر اسلامی و باشراف قیس العطار، در ۱۳۲ صفحه از سوی کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی منتشر شده است.