دو رساله خیامی
دانشمند فقید، جرج سارتُن که در اثر نفیس خود مقدمه بر تاریخ علم، هر دورۀ پنجاه ساله از تاریخ علم را به افتخار یکی از بزرگترین دانشوران آن دوران نامگذاری کرده، نیمۀ دوم سدۀ یازدهم میلادی را «عصر خیامی» نامیده است. او معتقد است: « بر طبق تحقیقات و و نظر محققان، خیامی خاصه در علم جبر یکی از بزرگترین ریاضی دانان قرون وسطی است. این رأی ناشی از این است که در تاریخ ریاضیات، حکیم عمر خیام اولین کسی است که به تحقیق منظم علمی در معادلات درجه های اول، دوم و سوم پرداخته و طبقه بندی تحسین آوری از معادلات آورده است. در حل تمام صورتهای معادلات درجۀ سوم، با روش علمی تحقیق کرده و به حل (در اغلب موارد ناقص) هندسی آنها توفیق یافته است. رسالۀ او در دانش جبر، معرف یک فکر علمی میباشد و این رساله یکی از برجسته‌ترین آثار قرون وسطایی و احتمالا برجسته‌ترین آنها در این علم است.
در اثر حاضر کوشش بر این بوده است تا ترجمه ای پاکیزه و درست از دو کتاب حکیم عمر خیام نیشابوری، به نام های الرساله فی البراهین علی مسائِل عِلمِ الجبر و المقابله و شرح ما اشکل من مصادرات کتاب اقلیدوس به زبان ساده و روان، به روایت ترجمۀ نمادین امروزی آنها، ارائه شود. در بازآفرینی کتاب های حکیم عمر خیام به عنوان عالم جبر، به دانشنامۀ خیامی و خیامی نامه نیز استناد شده است.
کتاب دو رسالۀ خیامی به کوشش سید حجت الحق حسینی ایرانی زیر نظر اکبر ایرانی و علیرضا مختارپور در شمارگان ۳۰۰۰ هزار نسخه در سال ۱۳۸۲ منتشر شده است.
رباعیات حکیم عمر خیام
رباعیات حکیم عمر خیام با مقدمه و حواشی عبدالباقی گولپینارلی دیگر اثری است که مرکز پژوهشی میراث مکتوب دربارۀ این شاعر و دانشمند بزرگ ایرانی منتشر کرده است.
کاملترین و قدیمیترین مجموعۀ رباعیات حکیم عمر خیام در سال ۸۶۷ ه.ق از سوی یار احمد بن حسین رشیدی معروف به تبریزی گردآمده و او این رباعیات را طربخانه نامیده است.
در مجموعۀ حاضر که به کوشش ایرانشناس برجستۀ ترکیه استاد مرحوم عبدالباقی گولپینارلی فراهم آمده است افزون بر طربخانه، رسالۀ فارسی سلسله الترتیب به قلم حکیم خیام و خطبۀ عربی تمجید از ابن سینا و برگردان فارسی آن از حکیم عمر خیام گرد آمده است.
در بخشی از مقدمه عبدالباقی گولپنارلی بر این کتاب آمده است: «حکیم خیام نیشابوری یکی از مفاخر ایران زمین و یکی از بزرگترین دانشمندان عالم انسانیت است که با رباعیات بسی زیبا و شیوا شهرت یافته است ولی متأسفانه آنچه راجع بحال حیاتش می دانیم خیلی ناقص است. آقای جلال الدین همایی که یکی از استادان علم و ادبست و «مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه» عزالدین محمود بن علی کاشانی را با حاشیه‌های بسیار مفید و با اهمیت بطبع رسانیده، در حاشیۀ مقدمۀ این کتاب خبر میدهد که «میزان الحکمه» عبدالرحمن خازنی قدیمیترین منابع است که در حق خیام معلوماتی دارد (طهران، چاپخانۀ مجلس، ۱۳۲۶ – ۱۹۴۵، ص: ۳ – ۴).
رباعیات حکیم عمر خیام با مقدمه و حواشی عبدالباقی گولپینارلی در شمارگان ۱۰۰۰ نسخه از سوی مرکز پژوهشی میراث مکتوب با همکاری مؤسسۀ خانۀ کتاب در سال ۱۳۸۶ منتشر شده است.