میراث مکتوب – پیشتر در دو گفتار مستقل، مجلد اول و دوم این مجموعه نوپا و پربار معرفی شده بود. جهات اهمیت آن نیز یادآوری شد، به ویژه اینکه افرادی در این مجموعه دست اندر کارند که تا کنون نامشان در عرصۀ فهرست‌نویسی نسخه‌های خطی/ عکسی مطرح نبوده، ولی جانانه به میدان آمده‌اند. نکته دیگر در اهمیت این کار، آنکه این مجموعه برآیند کار گروهی است که در فضای علمی ما، پیشینۀ زیادی ندارد و چندان خوشنام نیست.
باری، این مجلد در بهار ۱۳۹۵ شمسی منتشر شده و ۱۰۱۲ رساله را در قالب ۵۰۰ مجلد شناسانده که از هفتاد مرکز داخل و خارج ایران در اینجا گرد آمده است.
در آغاز کتاب مانند مجلدات پیش، نسخه‌های مهم معرفی شده، از چند جهت:
* نسخه‌های نادر، از جهت مؤلف و غیر موجود بودن در ایران.
* نسخه‌های خط مؤلف.
* نسخه‌های کهن، تاریخ کتابت از سال ۵۶۶ تا ۷۸۹.
نمایه‌ها نیز مانند مجلدات پیش با حوصله تهیه شده و به تفصیل آمده است. نکته‌ای که در این مجلد نظرم را جلب کرد، تمایز میان عناوین مشترک است. مثلاً کتاب التعلیقات عنوانی است مشترک میان ابن سینا و فارابی که در نمایه دو عنوان به خود گرفته است: التعلیقات (ابن سینا) / التعلیقات (فارابی).
نیز نمایه کتابهایی که مؤلف آنها ناشناس است، در ضمن این نمایه‌ها جلب نظر می‌کند.
از نکات جالب دیگر این فهرست این است که در مواردی که کتاب خطی به چاپ رسیده یادآور می‌شوند. تا اینجا در برخی فهارس دیگر دیده می‌شود، ولی امتیاز این فهرست در آن است که اگر تحقیق و تصحیح کتاب خطی معرفی شده در قالب پایان‌نامۀ دانشگاهی کارشناسی ارشد و دکتری سامان گرفته باشد، از نظر نویسندگان فهرست حاضر دور نمانده و یادآور شده‌اند. نمونه آن، تفسیر آیة الکرسی از فخرالدین حسینی (ص ۵۳۴). این امتیاز، بدان دلیل است که نویسندگان این فهرست، اولاً نسبت به اهمیت پایان‌نامه و جایگاه آن در پژوهش واقفند و این جایگاه را نادیده نمی‌گیرند، ثانیاً (به دلیل پیش گفته) بانک اطلاعاتی مفیدی از پایان‌نامه‌ها را تهیه کرده‌اند.
این نکته مهمی است که می‌تواند در فهارس دیگر مطرح شود و فایدۀ آنها را دو چندان کند. البته باید به این امتیاز اضافه شود: نشر رساله‌های کم حجم مخطوط در قالب مقالات نشریات علمی داخلی و خارجی؛ که البته به دلیل گستردگی و پراکندگی مجلات در دنیا کار آسانی نیست، ولی فایدۀ آن زیاد است، بعلاوه وجود بانکهای اطلاعاتی به این کار کمک می‌کند.
یکی از امتیازات این مجلد، معرفی شماری از آثار یکی از بزرگان ناشناختۀ نجف است به نام محمدرضا بن قاسم غَرّاوی که کتابهای متعدد او در اینجا شناسانده شده و در ضمن اشاره به نسخه‌های برگزیده بدان اشارت می‌رود. إن شاء الله.
باری، مانند معرفی‌های مجلدات پیشین، نسخه‌های برگزیده در این یادداشت کوتاه، یاد می‌شود:
۱. الشهاب المبین في الردّ علی إمام المشکّکین، نوشته محمد باقر بن محمد علی سبزواری، سال ۱۳۰۶، ش ۱۳۵۵ ص ۳۴۶.
۲. فوائد علیّه در شرح اصول عقائد الاسلامیة، نوشته محمد ابراهیم بن محمد نصیر مدرس، تألیف شده به سال ۱۱۱۰ در زمان سلطان حسین صفوی (اشتباهاً ۱۰۱۱ چاپ شده) – کتابت ۱۱۱۶.
اصل کتاب، یک برگ به عربی و شرح آن ۲۰ برگ به فارسی است، که هر دو در مجموعه شماره ۱۴۴۷ ص ۴۸۰ معرفی شده است.
۳. تکملة المرید في شرح أمثال الدرّ النضید.
توضیح: کتاب الدر النضید، گزیده‌ای است از شرح ابن ابی الحدید بر نهج البلاغة که عبدالله بن یحیی دانشور زیدی (المؤید بالله) نوشته و در سالهای اخیر، کتابخانه مجلس چاپ کرده است. این کتاب، شرح امثالی است که در آن به کار رفته است. نسخه اصل از دانشگاه ریاض. ش ۲/۱۳۱۴ ص ۳۲۲.
۴. قرة کلّ عین في مناقب سیدنا الحسین، نوشته محمد بن حسین مدنی (۱۱۴۹ – ۱۱۸۶) دانشور سنی. رساله مختصر در ۱۰ برگ. ش ۱۲۶۳ ص ۲۴۴.
۵. الفتح و البشری في مناقب السیدة الزهرا، از دانشور پیش گفته. ش ۱۲۷۳ ص ۲۶۴.
۶. ملحق الاحتجاج، نوشته محمد حسین طالقانی، تکمله‌ای بر احتجاج طبرسی. ش ۱۱۱۴ ص ۹۸.
۷. حاشیه محمد شفیع استرآبادی (قرن ۱۱) بر الشافي سید مرتضی، ۲۲ برگ. ش ۸/۱۴۹۹ ص ۵۳۶.
شماره ۸ به بعد، مجموعه‌ای از آثار شیخ محمد رضا بن قاسم غراوی دانشور شیعی نجفی است که نسخه کامل همه کتابها به خط مؤلف است و از کتابخانه کاشف الغطاء نجف تهیه شده و هیچ کدام از آنها تا کنون چاپ نشده‌اند. تنوع موضوعی این کتابها دیدنی است. و دستکم می‌تواند دستمایۀ نگارش مقاله‌ای مفید در بارۀ این عالم محقق باشد.
۸. صحیفة الأمان من النیران في أحوال صاحب الزمان علیه السلام، سال ۱۳۶۱ ق.، ش ۱۱۲۸ ص ۱۱۱. (نگارش آن چهل روز طول کشیده).
۹. نصیحة الضالّ، در فضائل حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام، سال ۱۳۲۵، ش ۱۴۸۰، ص ۵۲۳.
۱۰. موهبة الرحمن، تفسیر قرآن، ش ۱۴۷۹ ص ۵۲۲.
۱۱. البضاعة المزجاة، در کلام، سه جلد، ش ۱۴۸۱ تا ۱۴۸۳، ص ۵۲۳ تا ۵۲۵.
۱۲. النور المبین، در تفسیر، ش ۱۴۸۴ ص ۵۲۵.
۱۳. نفي الریب في علم الأئمة بالغیب، ش ۱۴۸۵ ص ۵۲۶.
۱۴. الخیرات الحسان، ش ۱۴۸۶ ص ۵۲۶.
۱۵. بلوغ منی الجنان في تفسیر بعض ألفاظ القرآن، ش ۱۴۸۷ ص ۵۲۷.
۱۶. المجالس السعیدة، ش ۱۴۸۸ ص ۵۲۸. در مباحث اخلاقی.
۱۷. الکنز المدّخر في آداب المسافر والسفر، ش ۱۴۸۹ ص ۵۲۸.
مسافر دیار دانش هنوز می‌تواند رهتوشه‌های دیگر از این بوستان علم برگیرد. آنچه نوشتم، بهرۀ این مسافر شتابزده بود.
اگر این وجیزه مقبول درگاه الهی گردد و گامی کوچک در تقرّب به آستان مقدس ولیّ خدا عجل الله تعالی فرجه باشد، پاداش معنوی آن تقدیم می‌شود به روح بلند فقیه فقید معاصر، مرحوم آیة الله سید تقی طباطبایی قمی که از خرمن دانش او خوشه‌ها چیده بودم. رحمت خدا بر او باد.
منبع: رسائل و مسائل
عبدالحسین طالعی