میراث مکتوب – این دیوان شریف بارها در هند و پاکستان به نام معین الدین چشتی عارف قرن هشتم هجری چاپ شده است؛ در حالی که شیخ معین الدین چشتی اصلا شعری نگفته است و این دیوان متعلق است به معین الدین فراهی هروی معروف به ملامسکین است.
دلیل روشن برای نسبت‌دادن این دیوان به ملامسکین همین بس که چند غزل را عیناً و ده‌ها بیت از ابیات غزلیات دیگر را در اثر کم‌نظیر خود حدائق الحقایق که شرح عارفانه و عاشقانه‌ای است بر سورۀ یوسف با ذکر آنکه اشعار خود اوست، آورده است. همچنین در کتاب‌های دیگر خود از جمله کتاب معارج النبوة فی مدارج الفتوة و کتاب قصص حضرت موسی، ابیاتی وجود دارد که آنها نیز از سروده‌های ملامسکین هروی است.
مولانا معین‌الدین فراهی برادر امجد قاضی نظام‌الدین محمود بود و در بسیاری فضایل و کمالات اظهار وقوف می‌نمود؛ در زهد و تقوا درجۀ علیا داشت و اکثر خطوط را در غایت جودت بر صفحۀ تحریر می‌نگاشت و در ایام جمعه بعد از ادای نماز در صُفۀ مقصورۀ جامع هرات وعظی در کمال تأثیر می‌گفت و درر و غرر آیات و احادیث را به الماس طبع لطیف می‌سفت. تولد وی به‌درستی معلوم نیست ولی ظاهرا در سال 907 مریض شده و درگذشت و در مزار خواجه عبدالله انصاری مدفون شده است.
بعد از فوت برادر خود به موجب تکلیف سلطان میرزا حسین بایقرا مدت یک سال صاحب منصب قضا بود، آنگاه ترک آن امر کرده و دیگر قبول نکرد.
دربارۀ چگونگی دورۀ تحصیل و دیگر جزئیات زندگی معین در منابع و تذکره‌ها اطلاعات مبسوطی نیامده است ولی با توجه به آثار به‌جاماندۀ از او روشن است که او طبق معمول در دورۀ کودکی و نوجوانی علوم رایج زمان خود: فارسی، عربی، فقه، قرآن، ادب را فراگرفته و آموخته است، به ویژه در مورد قرآن و تفسیر آن تبحر شایانی به دست آورده است، سپس به مطالعۀ کتاب‌های عرفانی پرداخته و به سبب استعداد فطری و طبع خداداد به قلمرو شعر عرفانی وارد شده و شمار قابل توجهی غزلیات عرفانی سروده است که در دیوان او وجود دارد. به سبب وضع روحی و بینش و گرایش عرفانی نسبت به امور دنیوی بی‌توجه بوده و به علت تمایلات زاهدانۀ خویش با رجال و فرمانروایان معاصر خود رابطۀ مناسبی نداشته و در هر فرصتی به نقد و خرده‌گیری از برخی از آنان می‌پرداخته است.
معین‌الدین افزون بر نویسندگی، گوینده‌ای توانا و سخنوی ماهر بوده است، چنانکه در ضمن سروده‌هایش اشاره می‌کند که از خردسالی مانند حضرت عیسی سخنور و اهل منبر بوده است. و نیز در قسمت ازلی، منبر و محراب را حواله و نصیب او قرار داده بوده‌اند.
مدت چهل سال به مطالعۀ تفسیر قرآن و احادیث پیامبر اسلام و کتاب‌های فرهنگ اسلامی پرداخته و آنچه از آن کتاب‌ها به دست آورده و مناسب می‌دیده در ضمن وعظ و سخنرانی در بالای منبر مسجد جامع هرات که مسند آباء و اجداد او بوده، برای شنوندگان بازگو می‌کرده است.
دیوان اشعار معین‌الدین فراهی مشهور به ملامسکین که در این کتاب گردآوری و تصحیح شده، بعد از تحمیدیه، دربردارندۀ 184 غزل، 31 مثنوی، 52 قطعه و 66 رباعی است.
فهرست مطالب کتاب:
مقدمه
شرح حال معین‌الدین فراهی
توحیدیه
غزل
مثنوی
قطعه
رباعی
فهرست‌ها
پاره‌ای شرح و توضیحات
معین‌الدین فراهی هروی، دیوان معین‌الدین فراهی هروی (ملا مسکین)، تصحیح: سیداحمد بهشتی شیرازی، تهران، روزنه، 202 صفحه، 1395.
منبع: کتابخانۀ تخصصی ادبیات