میراث مکتوب – تبلور ویژگی‌های فرهنگ سیاسی در ایران در دیوان حافظ مشهود است. فرهنگ ایرانی، مملو از آرمان‌گرایی و عشق است. آرمان‌هایی که برای خود و جامعه در نظر می‌گیرند و عشقی که در تاروپود جان تک‌تک ایرانی‌ها وجود دارد، دیوان حافظ نمود عینی این فرهنگ است.
اندیشۀ سیاسی در ایران تنها از رهگذر سنت مذهبی آن فهم می‌گردد و یک بینش سیاسی فراگیر که مبتنی بر یک جهان‌بینی الهی است، ضرورتاً مطلق‌نگر و آرمان‌گراست و نظریه‌های سیاسی کوشیده‌اند با ترسیم فضای آرمانی، تحقق آرمانشهر مطلوب خویش را بر روی زمین محقق کنند و شاید به جرئت بتوان گفت که بیشتر غزلیات حافظ در تلاش برای ترسیم نظم خیالی یا آرمانشهر خود او است. آرمانشهری که در آن از دروغ و ریا خبری نیست و یک عالم رندانه‌ای ترسیم می‌کند که آزادی و پاکبازی و نقد ریاکاری از نشانه‌های اصلی آن است. همچنین تمام جهان‌بینی حافظ در واقع بر عشق مبتنی است، بر مفهوم ازخودرهایی که عشق، خود جز آن حاصلی ندارد.
این کتاب با توجه به اهمیت دیوان حافظ هم به لحاظ تبلور اندیشگانی و فرهنگ ایرانی و هم به لحاظ بازتولید و تقویت روزافزون اثرگذاری عرفان بر ساختار سیاسی و فرهنگ ایرانی، سیاست‌اندیشی حافظ و نقد روان‌کاوی دیوان حافظ از منظر سیاسی را بررسی کرده است. معنای سیاست در این کتاب به معنای اصلی آن ـ دولت ـ در نظر گرفته نشده است. سیاست یک بازی زبانی فرض شده که از لایه‌های خرد به نقد قدرت و از زاویه دیدی کیفی به نقد فرهنگ حاکم بر جامعه می‌پردازد و در دیوان حافظ به شکل بازی‌های زبانی و ناخودآگاهی آنکه چه بایدکردهایی را برای دردهای جامعۀ خویش پیشنهاد می‌دهد، نمود پیدا می‌کند. حافظ آسیب اساسی در فرهنگ ایرانی را شناسایی می‌کند و با زبانی شاعرانه به نقد و ارائۀ راهکار جهت درمان آن می‌پردازد. سیاست‌اندیشی یعنی ارتباط دیوان حافظ با سطوح و لایه‌های قدرت جریان‌یافته در زندگی روزمره که نظم و فرهنگ سیاسی مردم را شکل می‌دهد و اغلب از سوی دولت حمایت می‌گردد.
روش انتخاب شده در این کتاب برای بررسی سیاست در دیوان حافظ، روش هرمنوتیک اسکینر است. هرمنوتیک نوعی روش فهم متون به لحاظ تفسیری است که به ما می‌آموزد یک متن دارای معانی بی‌شمار است و از آنجا که متن به یک معنی محدود نمی‌شود، قابل تأویل‌های گوناگون است. گزاره‌ها با متن رابطه‌ای دوسویه دارند، معنی یک گزاره را با رجوع به کل متن و کلیۀ متن را با درک تک‌تک گزاره‌ها می‌توان فهمید.اسکینر دغدغۀ تحلیل درست متن، رساندن درست واژگان و تفسیرکردن حقیقت‌محور همراه با ارزیابی درست با درک تغییرات تاریخی را دارد و صاحب سبک و رویکرد مجزا در هرمنوتیک تئوری کلان است.
انتخاب روش اسکینر برای این کتاب، از آن جهت اهمیت دارد که با کنار هم قراردادن متن و زمینه تلاش می‌شود تفسیر بهتری از متفکر ارائه شود و این با هدف اصلی کتاب که قصد دارد از حافظ عبور کرده و با نقدی بر حافظ، تفسیری دیگر ارائه دهد که منحصر به خودش باشد و شناختی جدید و تفسیر تازه‌تر از حافظ به همراه داشته باشد، هم‌خوانی بیشتری خواهد داشت.
آنچه این کتاب در پایان به آن دست یافته است، سیاست‌اندیشی حافظ است که به سه شکل در دیوانش نمود یافته است. نخست به شکل نوعی اعتراض و طغیان علیه نمودهای رایج زمانه‌اش که به شکل ناخودآگاهی و خرد آن وجود دارد. دوم به شکل تبلور فرهنگ ملی اسطوره‌ای ایران در دیوان حافظ که مفهوم سیاست به شکل انسان کامل از پیش در فرهنگ اسطوره‌ای ایران وجود داشته و در دیوان حافظ تبلور یافته است و سوم به شکل تبلیغی که از عشق و شادی و راستی ارائه می‌دهد و در برابر ریا که مهم‌ترین نارسایی زمانۀ خویش است، می‌ایستد و اندیشۀ خود را ارائه می‌دهد.
فهرست مطالب کتاب به شرح زیر است:
مقدمه
فصل اول: زندگی و زمانۀ حافظ
فصل دوم: روایت‌های اندیشه‌ای زمانۀ حافظ
فصل سوم: کاربست سیاست در زمانۀ حافظ
فصل چهارم: تاریخ، سیاست و اجتماع در دیوان حافظ
فصل پنجم: روایت‌های اندیشه‌ای در دیوان حافظ
فصل ششم: تبلور سیاست در دیوان حافظ
جمع‌بندی
ذوالفقاریان، فاطمه، سیاست‌اندیشی حافظ، تهران، فلات، 184 صفحه، شمارگان: 1000 نسخه، بها: ۱۵۹۰۰ ریال، 1395.
منبع: کتابخانۀ تخصصی ادبیات